Het artistieke geheugen van Montparnasse

Avenue du Maine 21

Op een steenworp afstand van het bruisende treinstation van Montparnasse ligt verscholen, ter hoogte van nummer 21 van de Avenue du Maine, een doodlopend steegje vol met rustieke werkplaatsen, verborgen achter wilde wingerds en blauwe regen. Een wonderbaarlijk bewaard gebleven overblijfsel uit de tijd van La Bohème, het artiestenwereldje van Montparnasse. Toen rond 1900 dichters, schrijvers, kunstenaars en politieke vluchtelingen massaal verhuisden van Montmartre naar de linkeroever, naar het dorp Montparnasse. Het wordt bijna in geen enkele reisgids omschreven; de Chemin du Montparnasse. Grote erkers, houten panelen, door de tijd verweerde gebouwen, onsamenhangende straatstenen, acacia’s, clematis, rododendrons, kamperfoelie, bamboe en seringen, katten die zich koesteren in de zon. Er heerst hier een zoetheid van leven uit een lang vervlogen tijd. Het is een plaats van herinnering, een kruispunt waar kunstschilders, beeldhouwers en fotografen heden ten dage nog steeds verblijven.

Chemin du Montparnasse; er heerst hier een zoetheid van leven uit een lang vervlogen tijd

In het midden van de 19^e eeuw werd aan de Avenue du Maine een postkantoor opgericht met daarbij een koetsiersherberg van waaruit postkoetsen naar het westen van Frankrijk vertrokken. Dit stukje Avenue du Maine heette toen ‘Chaussée du Maine’, en het pad dat deze route naar buiten verlengde, kreeg later dezelfde naam tot 1877. Het zijn moderne tijden en de komst van de treinen vervangen definitief de postkoetsen. Het postkantoor verliest zijn functie en maakt plaats voor een vastgoed project. Joseph Roux, gerechtsadvocaat en erfgenaam van de Chaussée du Maine liet er in 1901 ongeveer dertig ateliers voor kunstenaars en ambachtslieden bouwen met gerecyclede materialen van de recente Wereldtentoonstelling. De ‘hutten’ van slechte kwaliteit worden voor weinig geld verhuurd aan brakke kunstschilders, beeldhouwers en andere ambachtslieden op zoek naar goedkope onderkomens.

 Marie Vassilieff

In 1908 opende de Russische kunstschilderes Marie Vassilieff een Russische academie aan de Avenue du Maine 54. De voortdurende ruzies met de bewoners brachten haar ertoe om te verhuizen naar de Chemin du Montparnasse. Zij creëerde daar een nieuwe ontmoetingsplaats voor de in die tijd geldende artistieke avant-garde waaronder Erik Satie, Henri Matisse, Amadeo Modigliani, Ossip Zadkine en Chaïm soutine. Een intense creatieve gisting. Tijdens de Eerste Wereldoorlog opende Marie Vassilieff, bewust van de materiele moeilijkheden waarmee kunstenaars in tijden van conflict te kampen hadden, een kantine met volledige maaltijden en wijn waar Picasso, Braque, Légèr, Matisse en vele anderen voor een paar centen kwamen eten. Vastgelegd door Marie Vassilieff in 1917 op een schilderij genaamd ‘Les cantines des artistes’.

‘Les cantines des artistes’ - Marie Vassilieff

Al snel groeit dit uit tot een soort van ‘besloten club’ waar de avondklok niet telt. Vladimir Iljitsj Oeljanov, beter bekend onder zijn pseudoniem Lenin komt hier om de Grote Avond voor te bereiden en Trotski pijnigt er zijn hersens over de manier om Stalin te beletten de Russische revolutie te laten ontsporen. Dit veroorzaakt enig ‘ongemak’ bij de Mairie (het stadhuis) en Vassilieff moet voor een oorlogsraad verschijnen, wat haar een aantal maanden gevangenisstraf oplevert. Intussen passeert in de Chemin du Montparnasse de gehele artistieke avant-garde. Waaronder Aïcha Goblet, het beroemdste zwarte model uit Montparnasse, favoriet van vele kunstschilders die de ‘School van Parijs’ vormden waaronder:  Guillaume Apollinaire, Maurice Utrillo, Constantin Brancusi, Amadeo Modigliani, Tsugouharu Foujita, Pablo Picasso, Georges Braque, Jean Cocteau, Fernand Léger, Max Jacob , Raymond Radiguet, Henri Matisse en vele anderen. In 1929 verlaat Maria Vassilieff haar Atelier.

Aïcha Goblet, het beroemdste zwarte model uit Montparnasse vastgelegd door Félix Vallotton 1922

'Women with flower' Marie Vassilieff

Toen de academie sloot, bleef de Chemin du Montparnasse vele kunstenaars, studenten van Schone Kunsten, theatrale avant-garde, uitgevers, fotografen, filmmakers, maar ook drukkers, lithografen, bloemisten en andere ambachtslieden verwelkomen. In 1930 nam het architectenbureau Gromort et Arretche van de School voor Schone Kunsten het pand van de beroemde kantine van Marie Vassilieff over. Dertig jaar lang is Avenue du Maine 21 de thuisbasis en school van degenen die later gerenommeerde architecten werden. In 1945 herontwikkelde Linka Maisonny, dochter van een daar gevestigde loodgieter, de chemin, destijds vervallen en een bijna onhygiënisch steegje, tot een plek vol charme en groen. Ze vecht vervolgens haar hele leven om de teloorgang ervan te voorkomen.

In 1951 creëerde fotograaf Marc Vaux , vriend van de schilders van Montparnasse, onderaan de impasse het eerste museum van Montparnasse, in de voormalige schilderacademie. De collectie omvatte zo’n 250.000 foto's van de werken van lokale kunstenaars. Daarna krijgt de ruimte verschillende functies van een atelier  en een galerie voor hedendaagse kunst . Weer later, in 1998, opent het tweede Montparnasse Museum, dat sinds 2016 de Villa Vassilieff werd genoemd maar in 2020  definitief haar deuren sloot. Maar bovenal huisvestte Le Chemin het Parijse atelier van een van de grootste Braziliaanse kunstenaars van de 20^e eeuw, beeldhouwer, schilder, fotograaf en fervent milieu activist Frans Krajcberg. ‘Montparno’ in hart en nieren. Hij werkte hier vanaf het begin van de jaren zestig tot aan zijn dood in november 2017 op 96-jarige leeftijd.

De Braziliaanse kunstenaar Frans Krajcberg - foto Wikimedia

In 2002 schonk Frans Krajcberg de stad Parijs 25 werken, monumentale sculpturen, bas-reliëfs, schilderijen en foto's die emblematisch zijn voor zijn werk. De Vereniging kreeg van de stad Parijs de opdracht om deze collectie binnen de ‘Espace Frans Krajcberg’ te beheren. De ‘Espace Frans Krajcberg’, centrum voor Hedendaagse Kunst voor Kunst en Natuur, opende in februari 2016 haar deuren en bevindt zich aan het einde van de Chemin du Montparnasse.

 De 'Espace Frans Krajcberg’ achter in de Chemin du Montparnasse

De wijk is door de jaren ingrijpend veranderd, maar de Chemin du Montparnasse is vele malen ontsnapt aan de ingrijpende plannen van project ontwikkelaars en daardoor een relikwie van zijn tijd. Met dank aan Joan Mols van de Nederlandse ambassade in Parijs die mij introduceerde bij dit unieke stukje Parijse kunstgeschiedenis.

TIP: De Chemin du Montparnasse ligt op loopafstand van het Musée Bourdelle, over de Franse beeldhouwer en schilder, Emile-Antoine Bourdelle. Klik hier voor mijn blog hierover.