Hervorming van de rechterlijke organisatie en het burgerlijk procesrecht per 1 januari 2020

Nadat in november 2016 onder president François Hollande de franse rechtspraak was gewijzigd onder de naam Loi de Modernisation de la Justice du XXIe siècle (zie in dit forum “Justitie van de 21e eeuw”), vond de huidige Minister van Justitie en Garde des Sceaux Nicole Belloubet het wederom tijd voor een hervorming, modernisering en vereenvoudiging van deze nog slechts drie jaar oude wet. De nieuwe wet, die in maart 2019 door het parlement is aangenomen, wordt per 1 januari 2020 van kracht en brengt een ingrijpende hervorming mee van de rechterlijke organisatie, opdat deze inzichtelijker wordt voor de burger. Zo verdwijnen de Tribunaux d'Instance en de Tribunaux de Grande Instance, zie onder 2. Tevens wordt het burgerlijk procesrecht opnieuw op diverse punten gewijzigd en gemoderniseerd.

1. De “vereenvoudiging” zit bijzonder ingewikkeld in elkaar en er was een hele reeks décrets en ordonnances nodig om alle nieuwe regels en uitzonderingen erop daadwerkelijk in te voeren. Er worden rechtbanken samengevoegd, zonder dat er ook maar één rechter verdwijnt. Integendeel, er komt zelfs een speciale rechter bij (zie onder 3).

Ook wordt een zeer belangrijke rol toebedeeld aan médiation en conciliation tussen partijen die in een burgerlijk geschil zijn verwikkeld. Zo is bijvoorbeeld bij geschillen met een belang tot €5000 en bij onenigheid tussen buren altijd voorafgaande mediation verplicht, voordat een procedure kan worden gestart, op straffe van niet-ontvankelijkheid. Ook kan de rechter in iedere fase van de procedure alsnog mediation gelasten. Daarnaast is vertegenwoordiging door een advocaat verplicht, maar in sommige gevallen, afhankelijk van de aard van het geschil, is daarnaast de bijstand toegestaan van bijvoorbeeld de echtgenoot, de pacs-partner, ouders en kinderen of collega's. In een poging de hoge werkdruk van gerechtshoven enigszins te verlichten wordt hoger beroep in civiele zaken beperkt tot zaken met een belang van minimaal €5000.

2. De belangrijkste wijziging in de rechterlijke organisatie is dat in steden waarin zowel een Tribunal d'Instance (kantonrechter) als een Tribunal de Grande Instance (rechtbank) is gevestigd, deze worden samengevoegd tot een Tribunal Judiciaire. Een Tribunal d'Instance dat in een andere plaats is gevestigd, wordt een aparte kamer van dit Tribunal Judiciaire en wordt Tribunal de Proximité genoemd.

Tot ieder Cour d'Appel (gerechtshof) zal minimaal één Tribunal Judiciaire behoren. De territoriale bevoegdheid van het Tribunal Judiciaire strekt zich uit tot de grenzen van het departement waar het is gevestigd. Het zal alle civiele zaken (ongeacht het bedrag) behandelen die niet aan een andere rechtbank zijn toebedeeld. Zo blijft bijvoorbeeld de Juge aux Affaires Familiales (JAF), die nu nog behoort tot het Tribunal de Grande Instance, bevoegd in alle familiezaken.

Ook strafzaken behoren tot de bevoegdheid van het Tribunal Judiciaire, in welk geval men spreekt van Tribunal Correctionnel of Tribunal de Police. Daarnaast behandelt het Tribunal Judiciaire alle zaken die voorheen door het Tribunal de Commerce werden behandeld.

Het Tribunal de Proximité krijgt op een enkele uitzondering na dezelfde taak als het voormalige Tribunal d'Instance (kantonrechter).

3. De modernisering en vereenvoudiging brengt ook de instelling mee van een geheel nieuwe rechter: le Juge des Contentieux de la Protection (een soort rechter ter bescherming van de zwakkere partij). Deze nieuwe rechter wordt benoemd in ieder Tribunal de Proximité. Hij zal de volgende zaken behandelen, waarmee hij niet alleen bescherming biedt aan partijen die zwak staan tegenover hun tegenpartij, maar ook de taak van de overbelaste rechtbanken verlicht:

- consumptief krediet;
- schuldhulpverlening;
- huur van woonruimte;
- curatele van meerderjarigen;
- uitzetting van krakers.

Per 1 januari 2020 verdwijnen dus alle Tribunaux d'Instance en alle Tribunaux de Grande Instance en zal de franse rechterlijke macht als volgt georganiseerd zijn:

- Tribunal de Proximité, een soort kantonrechter, met een
- Juge des Contentieux de la Protection;
- Tribunal Judiciaire;
- Cour d'Appel;
- Cour de Cassation.

Daarnaast bestaan dan nog de administratieve rechtbanken en gerechtshoven plus de hoogste administratieve rechter, de Conseil d'Etat. De administratieve rechtspraak beslist in geschillen tussen burgers en de overheid of tussen overheidsdiensten onderling.

Het bovenstaande is slechts een globaal overzicht van de belangrijkste wijzigingen van de Loi de Modernisation de la Justice du XXIe siècle, zoals deze van kracht wordt per 1 januari 2020. Op de website Inc-Conso.fr staat een zeer uitgebreid artikel met alle details van deze nieuwe wet. (Wie het Frans niet voldoende beheerst, kan eventueel DeepLTraducteur gebruiken.)

Bronnen: Justice.fr en Inc-Conso.fr