Eiffel

Op 28 oktober 2021 ging hij in Nederland in première, de film EIFFEL, over de bouw van de Eiffeltoren, de creatie van ingenieur Gustave Eiffel (1832-1923). Het heeft als het ware tot 2020 / 2021 geduurd alvorens de Fransen effectief een internationale film maakten over de bouw en de romantiek achter de Eiffeltoren. Als een gepassioneerd liefhebber van Parijs moest ik de film natuurlijk gaan zien, alhoewel ik van de vooraf gelezen recensies niet lyrisch werd: Een historisch gegeven waar een romance aan de haren wordt bijgesleept met als gevolg een hoop middelmatigheid – Je voelt gewoon aan alles dat de makers van deze film naarstig op zoek zijn geweest naar een lekker commercieel kader om dit verhaal te vatten – Wie zin heeft in drakerige romantiek zit helemaal goed bij deze zwierige reclamespot voor de Franse hoofdstad – Een muffe cocktail met schaamteloos kitscherige liefdesbeslommeringen – Een gemiste kans, deze uit de lucht gegrepen keukenmeidenroman – Wat een zoete romantische komedie – Een gemiste kans want met de allure van de stad van de liefde moet je het toch beter doen. Tony French Meller verzint banale romantiek als inspiratie voor de Eiffeltoren.

Bronnen: Film Totaal, Volkskrant, Trouw, NRC, De Telegraaf, IMDb.

Even voor de duidelijkheid, het zijn niet mijn woorden, want ik ging er natuurlijk naar toe met mijn Parijse roze bril op. Eiffel is alles behalve een slechte film, alleen volgt de film net iets te veel het romantische spoor. De romantische ader neemt te veel ruimte in met een proces dat permanent verweven is tussen twee tijdperken met een overvloed aan flashbacks. Maar de beelden over het tot stand komen van hèt beroemdste fallussymbool van Frankrijk zijn episch te noemen. Met behulp van de nodige CGI, Computer Generated Imagery worden de verschillende stadia van het bouwproces van de toren schitterend in beeld gebracht. CGI wordt veel gebruikt voor video games maar ook voor films. Een bekend voorbeeld is de film Hugo geregisseerd door Martin Scorsese. die zich afspeelt in het Parijs zo rond 1930. Hugo Cabret is een 12-jarige weesjongetje dat in de muren van het treinstation Gare Montparnasse woont. Begin 2012 won Martin Scorsese met Hugo de Golden Globe voor beste regisseur. De film werd ook genomineerd voor elf Academy Awards (Oscars) in 2012, waarvan het er uiteindelijk vijf in de wacht sleepte. Maar ik dwaal af.

Foto © Pathé 

Een stalen monument voor de liefde

De film begint in 1858 bij de bouw van een spoorbrug over de Garonne in de Franse stad Bordeaux. De brug, ontworpen door Stanislas de la Laroche-Tolay en Paul Régnauld wordt gebouwd onder leiding van civiel ingenieur Gustave Eiffel. Daar ontmoet Eiffel de mooie Adrienne Bourgès op een soiree van een van de geldschieters van de brug. Via flashbacks leren we hoe de jonge Gustave haar het hof maakt maar toch het huwelijksbootje mist. Na een succesvolle samenwerking met Frédéric-Auguste Bartholdi, waarvoor hij het skelet van het  Vrijheidsbeeld verzorgde, ligt de wereld aan zijn voeten. De Franse overheid vraagt hem om mee te dingen naar een ontwerp voor de Wereldtentoonstelling van 1889 in Parijs. Het moet iets spectaculairs worden maar Eiffel houdt zich liever bezig met het ontwerpen van de metro.

Met behulp van Computer Generated Imagery worden de verschillende stadia van het bouwproces van de toren schitterend in beeld gebracht - Foto © Pathé - 2021- WW Entertainment

Het ontwerp van de Eiffeltoren kwam in de eerste plaats van twee van zijn medewerkers Maurice Koechlin en Émile Nouguier. Eiffel zelf vond het ontwerp lelijk, en het zou volgens hem ook niet kunnen worden uitgevoerd binnen het budget van anderhalf miljoen franc dat de gemeente Parijs in het vooruitzicht had gesteld. Dan ontmoet Eiffel op een diner met hoogwaardigheidsbekleders zijn oude liefde Adrienne waar hij, om haar te imponeren een bezielend betoog houdt over een toren van 300 meter, geheel van staal, een structuur die voor iedereen toegankelijk zal zijn, rijk en arm, geen klassenverdelingen meer.

 De beelden over het tot stand komen van hèt beroemdste fallussymbool van Frankrijk zijn episch te noemen - Foto © Pathé - 2021- WW Entertainment

Daarna volgt de film de bouw van de Eiffeltoren met indrukwekkende beelden van de steunpoten van de toren die gecreëerd worden in een leeg veld vlakbij de Seine. De film maakt niet de fout om de bouw van de toren slechts als een decor te behandelen. Er wordt uitgelegd hoe de constructie in elkaar zit en zo wordt het nog eens duidelijk wat een ongelofelijke prestatie het is geweest. De Eiffeltoren verrees in twee jaar zonder elektrisch gereedschap of computers of bouwkranen. Mannen die op duizelingwekkende hoogte klinknagels in het metaal slaan, de kolossale delen die op de millimeter nauwkeurig tegen elkaar aan gemanoeuvreerd worden. Vooral de scènes waarin de voeten van de toren voorbestemd lijken te zinken in moeras en modder en de spanning, om je adem bij in te houden, rond het ingenieuze op zand gebaseerde systeem dat bedoeld is om de hele structuur goed uit te lijnen, zijn werkelijk spectaculair verfilmd.

De hoofdrollen worden gespeeld door Romain Duris & Emma Mackey - Foto © Pathé - 2021- WW Entertainment

Filmlocaties

De hoofdrollen worden gespeeld door Romain Duris als Gustave Eiffel en Emma Mackey als Adrienne Bourgès. De ‘A’ van Adrienne vertegenwoordigt natuurlijk de vorm van de Eiffeltoren. Gelukkig heette ze niet Yvette, want dan weet ik niet hoe de toren het zou hebben volgehouden. Maar dat terzijde. Tijdens het kijken van de film ben ik steeds op zoek of ik locaties herken waar de film is opgenomen.

Het zicht op de bouw van de toren is steeds te zien vanuit de hoek van rue de l’Université en de avenue de La Bourdonnais van waaruit je heden ten dage nog steeds een prachtig uitzicht hebt op de ‘IJzeren Dame’.

Het interieur van brasserie Floderer - Foto Guild of Saint Luke

Het restaurant waar Eiffel dineert met zijn dochter is de beroemde brasserie Flo. De geschiedenis van brasserie Floderer gaat terug tot 1861 toen Jean Voitenleitner een opslagplaats voor bier begon in de Cour des Petites Écuries. De huidige inrichting stamt uit de tijd toen een zekere Floderer de zaak overnam en grondig verbouwde. Donkere lambriseringen, ramen met glas-in-lood waardoor je niet naar buiten kunt kijken geven het restaurant een intieme sfeer. De wanden en de plafonds zijn beschilderd met landschappen uit de Elzas. Het restaurant met twee eetzalen ligt verscholen in een binnenplaats achter een poort in de rue du Faubourg Saint in de cour des Petites Écuries in het 10e arrondissement.

De weelderige binnentuin van het Petit Palais

De locatie waar alle kanshebbers hun idee presenteren voor de Wereldtentoonstelling van 1889 is opgenomen in de weelderige tuin van het Petit Palais aan de avenue Winston-Churchill in het 8e arrondissement. Hier wordt bekend gemaakt dat de keuze is gevallen op het idee van Gustave Eiffel; de bouw van een 300 meter hoge stalen toren.

 Le Shack Parijs - Foto’s  © Le Shack Paris

Eiffel gaat vervolgens aan de slag in zijn kantoor en brengt de nodige verbeteringen aan, aan het oorspronkelijke ontwerp van Maurice Koechlin en Émile Nouguier. Deze scenes zijn opgenomen in ‘Le Shack’, een cultureel centrum gelegen in de impasse Sandrié tussen de rue Scribe en de square de l’Opera-Louis Jouvet, in het 9^e arrondissement. Het gebouw zelf, dat in 1892 werd gebouwd, is een ontwerp van niemand minder dan Gustave Eiffel, toen het in opdracht van Henri Fèvre werd gebouwd om de uitgeverij van Calmann-Lévy te huisvesten. Er is zelfs een wenteltrap die liefkozend 'Eiffeltrap' wordt genoemd vanwege zijn smalle toegang en laag plafond. Gustave Eiffel was namelijk zelf maar  164 cm groot.

De oude fabriek van Christofle - Foto © Google street view

Foto © Commission du Film d'Île-de-France

Voor de opnames van de staalfabrieken van Eiffel viel de keuze op de vroegere werkplaatsen van Christofle, aan de rue Ambroise Croizat in Saint-Denis. De Christofle bestek- en goudsmidfabriek werd opgericht in 1842 in de rue de Bondy in Parijs. De fabriek in Saint-Denis werd geopend in 1876, op een terrein gelegen tussen het Canal Saint-Denis en een spoorlijn. Het was eerst een klein ambachtelijk bedrijfje maar groeide uit tot groot industrieel bedrijf. De fabriek sluit in 2007 om te verhuizen naar een andere fabriek in Yainville (Normandië). De panden van Saint-Denis zijn sinds 2007 geklasseerd als historisch monument. De plaats wordt momenteel verhuurd aan bedrijven of voor filmopnames in afwachting van restauratie.

Parc Monceau

Om politici, bankiers en het volk gunstig te stemmen, zoekt Eiffel contact met een oude schoolvriend, inmiddels een gerenommeerd journalist. Die blijkt echter getrouwd met Adrienne, Gustavs grote liefde van lang geleden, die plotseling uit zijn leven verdween. Opnieuw verliefd gaat hij op zoek naar haar woonhuis. Deze scenes zijn opgenomen in het Parc Monceau, gelegen in het 8e arrondissement. Het park was eigendom van Louis Philippe Joseph d'Orléans, Hertog van Chartres en werd ontworpen door Louis Carrogis in 1769. De opnames worden gemaakt aan de allee de la Comtesse de Ségur en de allee Jacques Garnerin.

 Hôtel de Castries - Foto Wikimedia

Andere binnen scenes zijn gedraaid in het vroegere Ministerie van Landbouw, later het Ministerie van Volkshuisvesting; het Hôtel de Castries, een Hôtel particulier, gelegen in het 7e arrondissement aan rue de Varenne 72. Het hotel werd oorspronkelijk gebouwd in de late 17e  eeuw door Jean Dufour, seigneur de Nogent. Vanaf 1946 werd het de zetel van verschillende ministeries van de Franse Republiek (Landbouw, Ambtenarenzaken, Stad, Ruimtelijke Ordening, Solidariteit). Vanaf mei 2017 herbergde het de kantoren van het Ministerie van Territoriale Cohesie (Le ministère de la Cohésion des territoires et des Relations avec les collectivités territoriales), verantwoordelijk voor de uitvoering van het regionaal planningsbeleid in Frankrijk. Een van de 16 ministeries.

Dan nu het ware verhaal

Gustave Eiffel is op 15 december 1832 in Dijon geboren en studeerde in Parijs aan de École centrale des Arts et Manufactures, met als hoofdvak scheikunde, waarin hij op 23 jarige leeftijd afstudeert. Door zijn werk bij onder andere de Compagnie des Chemins de Fer de l'Ouest en de Compagnie Belge de Matériels de Chemin de Fer, doet hij ervaring op in het bouwen van bruggen, stations en metalen skeletbouw. Eiffel blijkt niet alleen een briljant ingenieur te zijn, maar ook iemand met een uitgesproken gevoel voor commercie. In 1884 wordt er al gewerkt aan plannen voor een groots monument voor de wereldtentoonstelling van 1889, dat het eeuwfeest van de Franse revolutie van 1789 moet markeren. Eiffel was in die tijd eigenaar van Eiffel en Cie, en was een van de weinige die het principe van het bouwen van stalen constructies onder de knie had. Het waren de twee hoofdingenieurs van Eiffel en Cie; Maurice Kœchlin en Emile Nouguier, die met een stoutmoedig plan kwamen voor de bouw van een metalen toren van 300 meter, gelijk aan het symbolische getal van duizend voet.

Gustave Eiffel (1832 - 1923)

Op 18 september 1884 kwam het patent nr. 164364 op naam te staan van Eiffel, Kœchlin en Nouguier, bij het Institut National de Propriété Industrielle. De inmiddels beroemdste ingenieur ter wereld bleek ook een vooruitziend zakenman te zijn. In ruil voor een procent van de totale bouwkosten kocht Eiffel het exclusieve eigendomsrecht van het patent van zijn twee hoofdingenieurs in 1886. In januari 1887 tekende Eiffel een overeenkomst met de Franse overheid, waardoor hij een vergunning kreeg om gedurende twintig jaar de toren onder eigen naam te exploiteren, plus een subsidie van 1,5 miljoen Franse Franc. De overige gelden voor de 7,8 miljoen Franse franc, die benodigd waren voor de bouw van de toren, betaalde hij voor de helft uit eigen vermogen en de andere helft werd geleend bij drie banken. 

Op 14 februari 1887 wordt een open brief gepubliceerd in de Franse krant, Le Temps: "Wij, schrijvers, schilders, beeldhouwers, architecten, liefhebbers, van de schoonheid onze stad Parijs, protesteren met al onze kracht, uit naam van de miskende Franse smaak en uit naam van de Franse kunst en geschiedenis, tegen de  bouw in het hart van onze hoofdstad van deze nutteloze en monsterlijke Eiffeltoren, een aantasting van onze goede smaak en nu reeds omgedoopt tot Toren van Babel. Was getekend Guy de Maupassant, Sully Prudhomme, De Graaf van Lisle, Paul Verlaine, en Alexandre Dumas.

Ingekleurde foto: Parijs in de Belle Epoque

Enkele dagen later, op 28 januari 1887, ging de eerste schop de grond in. Het duurde slechts zes maanden om de funderingen te bouwen en 21 maanden, om de geprefabriceerde metalen delen op zijn plaats te brengen. De fabriek van Eiffel, in Levallois Perret, fabriceerde onder leiding van 40 ingenieurs en tekenaars, de 18.038 metalen onderdelen waaruit de toren bestond. Het metaal werd geleverd door de ijzerfabriek van Dupont et Fould uit Pompey in de provincie Meurthe et Moselle. Alle metalen onderdelen werden op de tiende millimeter nauwkeurig voorgeponst met klinknagelgaten, zodat ze op locatie aan elkaar konden worden bevestigd met klinknagels, eveneens uit eigen fabriek. 

2,5 Miljoen klinknagels waren nodig voor de bouw van de Eiffeltoren. Alleen al voor het monteren van de klinknagels was een team van vier man nodig. Een om ze roodgloeiend te verhitten, twee om ze bij de voorgevormde kop in de gaten te plaatsen en te houden en de vierde om de klinknagel aan de achterzijde plat te slaan. Als de verhitte klinknagels afkoelden krompen ze en trokken zo de onderdelen strak tegen elkaar. De eerste verdieping werd bereikt op 7 december 1887, de tweede op 15 augustus 1888 en de toren werd voltooid op 31 maart 1889. Tijdens de wereldtentoonstelling van 1889 werd de toren bezocht door 2 miljoen mensen en de kosten van de bouw werden al tijdens de tentoonstelling zelf terugverdiend. Eiffel, toen 57 jaar was op slag multi-miljonair. Om te voorkomen dat de Eiffeltoren zou worden afgebroken in 1910, wanneer zijn huurovereenkomst afliep, begon Eiffel met allerlei natuurkundige experimenten. De toren fungeerde al als meteorologisch waarnemingsstation en werd 10 jaar later gebruikt voor militaire toepassingen op het gebied van draadloze telegrafie. Met de installatie van een permanent radiostation in 1906 werd het voortbestaan van de toren bezegeld. Op 1 januari 1910 werd de huurovereenkomst met Eiffel verlengd met 66 jaar. De dichter Guy de Maupassant vond het gezicht op de Eiffeltoren zo erg dat hij altijd in het Restaurant Jules Verne op de tweede verdieping at. “De enige plek in de stad waar hij het ding niet hoefde te zien”.

( Bron: La Tour de trois cents Mètres par Gustave Eiffel, 1900)

 De beroemde spiraalvormige trap

Ook na zijn dood op 27 december 1923 blijft de Eiffeltoren een absolute 'money maker'. Niet alleen vanwege de bijna 7 miljoen bezoekers per jaar. Sinds 1889 hebben al 300 miljoen mensen de Eiffeltoren bezocht. Ruim een op de vier toeristen brengt een bezoek aan de Eiffeltoren en Parijs trekt jaarlijks zo'n 23 miljoen toeristen (Bron: Mairie de Paris 2017) Een andere bron van inkomsten komt uit een heel andere onverwachte hoek. Namelijk het schroot, dat vrijkomt bij de noodzakelijke restauraties van de 123 jaar roestige oude 'ijzeren dame'. Dit ondanks het feit dat de toren elke zeven jaar wordt geschilderd. 

Zo werd in 1983 de beroemde spiraalvormige trap ontmanteld, die liep van de tweede naar de derde etage waar Eiffel's privéappartement was gevestigd. De trap werd voor het eerst beklommen door Gustave Eiffel, op 31 maart 1889, de dag van de inauguratie van de toren, voor het hijsen van de Franse vlag op 300 meter hoogte. De trap werd onderverdeeld in 24 stukken en werden op veilingen verkocht voor prijzen tussen de € 80.000 en € 552 750. Delen van de trap zijn aangekocht door de Parijse voorstad Nogent sur Marne, Musee d'Orsay en Musée de la Villette te Parijs en het Museum van de geschiedenis van de spoorwegen in Janville-Nancy. Maar ook het Nederlandse ICT bedrijf Eiffel heeft sinds 2007 een deel van de beroemde trap in zijn bezit. "Deze trap staat symbool voor het feit dat wij ons bedrijf naar nog grotere hoogtes willen brengen", aldus de directeur Erik Kurvers.

Een indrukwekkend uitzicht op de Eiffeltoren heb je vanaf de avenue Wilson

Vanaf 2021 wordt de Eiffeltoren weer helemaal opnieuw overgeschilderd. De toren is sinds zijn opening in 1889 al 19 keer overgeschilderd en wisselde verschillende malen van kleur van Venetiaans rood naar bruin. De ‘IJzeren Dame’ krijgt nu een geelbruine kleur in drie tinten, speciaal voor de Olympische Spelen in Parijs van 2025. Donker bij de voet, het lichtst bij de top, zodat de toren van een afstand gezien een uniforme kleur heeft. De klus gaat zo’n drie jaar duren omdat zo’n 250.000 m² met de hand geschilderd moet worden. 

Een holle kandelaar, een trap naar de eeuwigheid, de toren van Babel of volière van de wereld: Hèt symbool van Parijs. In de 132 jaar van zijn bestaan verguisd en verheerlijkt. Parijzenaars begroeten overigens elk nieuw monumentaal werk in hun stad met een mengeling van afgrijzen, kritiek en ontsteltenis die een paar jaar duurt, waarna het een dierbaar nationaal symbool wordt. De Eiffeltoren is daarvan inmiddels een perfect voorbeeld. De toren is nu een onmisbaar onderdeel van de Parijse skyline. Middelpunt van ontelbare foto’s en schilderijen en de rode draad in even zo vele chansons. Het icoon van Parijs en het meest herkenbare gebouw van de wereld, zelfs voor mensen die de toren nog nooit in het echt hebben gezien.