De mecenas van moderne kunst

In 1989 bracht ik voor het eerst een bezoek aan de ‘Fondation Cartier pour l’Art Contemporain’. Op 20 oktober 1984 richtte Alain Dominique Perrin, destijds voorzitter van Cartier International, de Fondation Cartier pour l'Art Contemporain op, de eerste Franse zakelijke stichting gewijd aan hedendaagse kunst. Oorspronkelijk gevestigd op het landgoed Montcel in Jouy-en-Josas, plaatste de Fondation Cartier kunstenaars centraal in haar activiteiten, en creëerde een unieke benadering die verschillende gebieden van hedendaagse creatie en nieuwsgierigheid in al haar vormen omvatte. Door middel van een programma van tentoonstellingen en residenties bood het ruimte voor vrije verkenning en ontmoetingen voor internationaal gerenommeerde kunstenaars, opkomende talenten met diverse culturele en geografische achtergronden. Historisch gezien was de locatie in Jouy-en-Josas, van 1984 tot 1993 het eerste hoofdkantoor van de Fondation Cartier, waar veel opmerkelijke werken van hedendaagse kunstenaars; Arman, Cesar, Daniel Spoerri, Jean-Pierre Raynaud, François Morellet en vele anderen werden gecreëerd.

Domaine Montcel

Tien jaar lang was de Foundation Cartier hier gevestigd Dit prachtige terrein van 14 hectare, met een geklasseerd park in Engelse stijl, werd verlaten toen de stichting in 1994 terugkeerde naar Parijs. In juli 2000 verwierf Alain Ellouz, een particuliere ondernemer en oprichter van verschillende bedrijven, het landgoed Montcel, dat een kasteel omvat, gebouwd aan het einde van de 18e eeuw voor Baron Oberkampf. Het park bewaart nu nog steeds twee uitzonderlijke kunstwerken: ‘Hommage à Eiffel’ van de beeldhouwer César en ‘Long Term Parking’ uit 1962 van Arman.

Brochure uit 1989 - La Serre, Jean-Pierre Raynaud, 1985

Vanaf de oprichting baseerde de Fondation Cartier pour l'Art Contemporain haar activiteiten op drie belangrijke principes die vandaag de dag nog steeds gelden. De eerste is de centrale positie die wordt toegekend aan kunstenaars en hun artistieke productie, inclusief gevestigde kunstenaars die al bekend zijn bij het grote publiek, evenals jonge opkomende kunstenaars, die de kans krijgen om te debuteren. De tweede is de focus op transversaliteit: de Fondation Cartier is een ruimte gewijd aan alle vormen van creatie, van schilderkunst tot fotografie, architectuur tot film, design tot mode, en meer. De derde is de strikte scheiding tussen de activiteiten van de Fondation Cartier en de commerciële ontwikkeling van het juweliershuis Cartier. Dit waren de belangrijkste principes die ten grondslag lagen aan de lancering van de Fondation Cartier op 20 oktober 1984 in Jouy-en-Josas en zijn sinds die tijd onveranderd gebleven.

Fondation Cartier aan de boulevard Raspail in het 14e arrondissement

Boulevard Raspail

In 1994 verhuisde de Fondation Cartier naar het hart van Parijs, naar de boulevard Raspail 261, waar het zijn intrek nam in een van de meest iconische werken van de beroemde Franse architect Jean Nouvel. Deze bijzondere structuur valt op door de in die tijd innovatieve aanpak en unieke dialoog met de omringende omgeving. Het gebouw van glas en staal is gepositioneerd in een tuin ontworpen door de beroemde tuinarchitect Lothar Baumgarten. De tuin speelt een cruciale sleutelrol in het architecturale concept van Jean Nouvel. Nouvel noemde zijn creatie het ‘phantoom’ in het park. Een oefening in transparantie en de eeuwige zoektocht om de barrière tussen binnen en buiten weg te nemen.

Nouvels ontwerp is gebaseerd op een subtiele balans tussen transparantie en reflectiviteit - Foto's Fondation Cartier

De glazen wanden reproduceren de lijnen van de boulevard en zorgen ervoor dat voorbijgangers de buitengewone wisselwerking tussen structuur en natuur die het gebouw kenmerkt kunnen bewonderen. Nouvels ontwerp is gebaseerd op een subtiele balans tussen transparantie en reflectiviteit. De gevel creëert een dynamische interactie met natuurlijk licht, waarbij het uiterlijk verandert afhankelijk van het tijdstip van de dag en de weers-omstandigheden. De complexiteit van het ontwerp is ook duidelijk te zien in het gebruik van moderne materialen, zoals staal en glas, gecombineerd met natuurlijke elementen. Het gebouw bestaat uit 650 ton staal en 5.000 vierkante meter glas. De omringende vegetatie en eeuwenoude bomen zijn geïntegreerd in het project, wat zorgt voor een gevoel van continuïteit tussen architectuur en landschap. Deze fusie van elementen creëert een omgeving die uitnodigt tot reflectie en contemplatie, en doorbreekt traditionele barrières tussen binnen- en buitenruimtes. Vanuit een functioneel perspectief herbergt de Fondation Cartier een verscheidenheid aan flexibele tentoonstellingsruimtes, ontworpen om zich aan te passen aan de uiteenlopende behoeften van hedendaagse kunsttentoonstellingen 

Foto Fondation Cartier

De modulariteit van de binnenruimtes zorgt voor veelzijdigheid in gebruik, wat de dynamische aard van hedendaagse kunst weerspiegelt, in lijn met de missie van de stichting. Het gebouw is tevens het hoofdkantoor van de stichting. Er zijn in totaal 17 verdiepingen hoewel er slechts negen boven de grond liggen. Al met al een briljante manipulatie van vorm, patronen, materialen en kleuren. Helaas legde een bijna 200 jaar oude Libanese ceder, een vrijheidsboom geplant door de dichter François Chateaubriand in 1823, in augustus 2020 het loodje.

Place du Palais Royal

Dit jaar onthulde oprichter en voorzitter van de Fondation Cartier, Alain Dominique Perrin, tijdens de viering van het 40 jarig bestaan, dat de stichting eind 2025 zal verhuizen naar een nieuw monumentaal gebouw gelegen aan de historische place du Palais Royal in het 1^e arrondissement. Ingeklemd tussen twee voormalige paleizen; het Louvre en het Palais Royal. Deze keer, wederom, met hun meesterarchitect Jean Nouvel, die verantwoordelijk is voor haar nieuwe thuis in een gerenoveerd Haussmann-gebouw uit 1855. Het werd oorspronkelijk gebouwd als onderdeel van Napoleon III‘s stedelijke herontwikkelingsinitiatief voor de wereldtentoonstelling van 1855 in Parijs, en werd voor het eerst ingehuldigd als het Grand Hôtel du Louvre in dat zelfde jaar. Destijds telde het luxe hotel 700 kamers en een aantal stoomliften. Later in 1883 werd het het Grands Magasins du Louvre voordat het in 1978 werd omgebouwd tot het Louvre des Antiquaires met 240 antiekwinkels. Het bood ook af en toe onderdak aan tijdelijke tentoonstellingen. De bovenste verdiepingen werden gecommercialiseerd als kantoorgebouw, het Centre d'Affaires du Louvre , met huurders waaronder het Ministerie van Financiën , Banque de France, Crédit Lyonnais, Banque Française du Commerce Extérieur, Industrial Bank of Japan en de Amerikaanse ambassade. Na jaren van financiële problemen en een toenemend aantal leegstanden sloot het Louvre des Antiquaires in 2016. De site aan de boulevard Raspail zal te zijner tijd worden omgevormd tot kantoren.

Artist impression van het nieuwe gebouw - opening eind 2025 - Foto Fondation Cartier

Parijs, een stad die bekendstaat om zijn architectonische aanbod, ontwikkelt zijn landschap voortdurend met projecten die zijn skyline en culturele verhaal steeds opnieuw definiëren. Onlangs zijn Moreau Kusunoki en Frida Escobedo  aangekondigd als de hoofdarchitecten voor de renovatie van het beroemde Centre Pompidou. Zo ook de renovatie en verbouwing van het Louvre des Antiquaires. Tot nu toe voorziet het interieurontwerp van Jean Nouvel in een volledig open gevel van het gebouw met grote erkers met uitzicht op de Rue du Faubourg Saint-Honoré, Rue de Rivoli en Place du Palais-Royal.

De tentoonstellingsruimtes bestaan uit vijf bewegende platforms - Foto Fondation Cartier

De nieuwe locatie beslaat 8.500 vierkante meter aan openbare ruimtes, waaronder 6.500 vierkante meter aan tentoonstellingsruimte, met vijf mobiele platforms die 1.200 vierkante meter beslaan. Deze functie stelt de Fondation Cartier in staat om het oppervlak en de navigatie van het gebouw aan te passen aan de kunstenaars, afhankelijk van hun behoeften en wat ze van plan zijn te exposeren. Zo ontstaan gelaagde verticale ruimtes die tot 11 meter hoog kunnen zijn, waardoor de breedte en het gevoel van de ruimte worden vergroot. De nieuwe locatie beschikt ook over 1.200 vierkante meter aan looppaden met uitzicht op de volumes die door de bewegende platforms worden gecreëerd. Het interieurontwerp van Jean Nouvel transformeert het historische gebouw op een manier die de ruimte in de loop van de tijd laat evolueren. Zijn ontwerp voorziet het gebouw van een flexibele structuur die kan worden aangepast en gewijzigd, waardoor de stichting kunstenaars kan ondersteunen en artistieke experimenten kan bevorderen.

Het prachtige Haussmann gebouw gezien vanuit de place du Palais Royal - Foto Fondation Cartier

De nieuwe Fondation Cartier zal waarschijnlijk de instelling zijn die de grootste differentiatie van haar ruimtes biedt waarmee kunstenaars en curatoren indien nodig het interieur kunnen aanpassen. 

Opening eind 2025. Ik kan niet wachten. 

Bron en foto’s met dank aan de Fondation Cartier pour l’Art Contemporain