De geschiedenis van La Samaritaine

Kranten en social media stonden er vol van; op maandag 21 juni 2021 opende de Franse President Emmanuel Macron La Samaritaine, in aanwezigheid van Bernard Arnault, CEO van LVMH, eigenaar van dit luxe warenhuis. Na 16 jaar gesloten te zijn geweest en een verbouwing van 750 miljoen euro is Parijs weer een uniek stukje Frans erfgoed rijker, aldus Macron.

La Samaritaine: Eens het grootste warenhuis van Parijs. Op 15 juni 2005 sloot het warenhuis,  plotseling en naar eigen zeggen vanwege veiligheidsredenen, officieel omdat het gebouw volgens de brandweer niet aan moderne brandveiligheidseisen zou voldoen. De vereiste aanpassingen zouden het art deco interieur verwoesten. Volgens boze vakbondstongen was veiligheid hooguit een excuus. In werkelijkheid wilden de eigenaren, het luxewarenconcern LVHM: Louis Vuitton Moët Hennessy, het personeel gewoon ontslaan omdat het warenhuis niet rendeerde. Het gebouw of eigenlijk gebouwen staan op een van de mooiste en duurste locaties van Parijs, tegenover de Pont Neuf, ingesloten door de kerk waar Molière in het huwelijk trad en waar vele beroemde architecten en kunstenaars werden begraven: de Saint Germain-l'Auxerrois uit de 12e eeuw. Tussen de chique rue de Rivoli, rue du Pont Neuf en de quai du Louvre. Maar wat weten we eigenlijk van de ontstaansgeschiedenis van dit warenhuis dat net zo oud is als ‘onze Bijenkorf’?

Ernest Cognacq en Marie Louise Jay 

Het opende zijn deuren in 1870 als een klein zaakje. De eigenaars waren Ernest Cognacq en zijn vrouw Marie Louise Jay, eens verkoopster bij het warenhuis Le Bon Marché. Hun leven lijkt wel de verwezelijking van de American Dream. Een weeskind dat het brengt van straatventer tot oprichter van La Samaritaine. De naam, La Samaritaine, is ontleend aan de waterpomp bij de Pont Neuf in de tijd van Hendrik IV. Het begon allemaal met het succesvol verkopen van stropdassen in een klein zaakje op de hoek van de rue Pont Neuf en de rue de la Monnaie. Toen Cognacq in 1883 hoorde dat de aangrenzende middenstandswoningen te koop kwamen was dit de aanzet tot de eerste winkel van de ‘Grand Magasins de la Samaritaine’.

Magasin 1 la Samaritaine 1883, waar het allemaal begon – foto: archief la Samaritaine

Al snel, in 1886, wordt het gebouw aan de overkant van de rue de la Monnaie geconfisqueerd. Ernest Cognacq is als het ware de uitvinder van het shop in a shop concept. Verschillende middenstanders wiens pand hij opkocht kregen de kans om een winkel te openen is zijn warenhuis. La Samaritaine werd zo een beduchte concurrent voor Galeries Lafayette, in 1893 geopend door Theophile Bader en Alphonse Kahn,  en het oudste warenhuis van Parijs Le Bon Marché opgericht in 1852 door Aristide en Marguerite  Boucicaut.

1905 de rue de la Monnaie wordt onderkelderd - foto: archief la Samaritaine

In 1905 wordt de gehele rue de la Monnaie onderkelderd door middel van een metalen vloer tot aan de rue de Rivoli. Verder worden links en rechts grote polychrome koepels geplaatst aan de zijden van de la rue des Prêtres-Saint-Germain-l’Auxerrois en de rue de l’Arbre-Sec naar een ontwerp van de architect Henri Sauvage. Het interieur wordt voorzien van een grote glazen koepel, hangende galerijen die verbonden worden met een immense art-decotrap. In 1907 en 1910 krijgen de gevels een gelijkwaardig uiterlijk door middel van geëmailleerde panelen die heden ten dage weer te bewonderen zijn aan de zijdes van de rue de la Monnaie en de rue de l'Arbre Sec.

 Bouw en verbouw van magasin 2 - foto: archief la Samaritaine

Maar La Samaritaine breidt steeds verder uit. Tussen 1922 en 1932 verrijst een enorme stalen structuur aan de voorzijde tegenover de pont Neuf, wederom een creatie van de architect Frantz Jourdain. De Parijse gemeenteraad staat op zijn achterste poten. Om de bouwvergunning goedgekeurd te krijgen worden de eerdere polychrome koepels afgebroken en het gehele pand bekleed met steen en voorzien van goudkleurige ramen. Op de bovenste etage wordt een restaurant gevestigd met een fenomenaal uitzicht over de gehele stad. Gelukkig is deze architectuur tot de dag van vandaag bewaard gebleven.

1922 - 1932 start nieuwe voorzijde aan de quai du Louvre - foto: archief la Samaritaine

In 1928 wordt het pand aan de achterzijde van passage de Baillet uitgebreid met 'magasin' nr. 4.  De vier winkels bestrijken met al hun etages een oppervlakte van 270.000 m² en bieden werk aan ruim 5000 medewerkers.  De verbouwingen onder leiding van Henri Sauvage blijven doorgaan tot 1933. Niet alle verbouwingen na de Tweede Wereldoorlog waren een succes, maar gelukkig werden tussen 1984 tot 1987 alle originele art deco ornamenten gerestaureerd en in ere hersteld. In 1990 wordt La Samaritaine geclassificeerd als cultureel erfgoed.

 Uit de collectie van Musée Cognacq-Jay

Ernest en Marie-Louise bleken niet alleen briljante ondernemers te zijn maar ook verzamelaars van 18e eeuwse Europese kunst, die weer werd tentoongesteld in het warenhuis. Na zijn dood in 1928, hij stierf op 88 jarige leeftijd, werd de gehele kunstverzameling nagelaten aan de stad Parijs. Ze bevindt zich nu in de Marais in Hôtel Donon in het Musée Cognacq-Jay aan de rue Elzévir 8.

In de najaren van 1970 en 1980 heeft het warenhuis nog nauwelijks toegevoegde waarde en ondergang dreigt. In 2001 wordt het aangekocht door LVHM die onmiddellijk twee gebouwen in de verkoop doet, 'magasin' 1& 3. 2005 Betekende het einde van het eens zo beroemde La Samaritaine.

 La Samaritaine in de schaduw van  de Saint Germain-l'Auxerrois uit de 12e eeuw

Het leegstaande warenhuis met de fototentoonstelling 'Ma Samaritaine'

Na de sluiting wordt in 2007 nog eens overwogen om het warenhuis te heropenen, maar gezien de te hoge kosten wordt hiervan afgezien. Vervolgens doen de eigenaren aan de Parijse deelgemeente Louvre een rigoureus voorstel; slopen en dan iets nieuws neerzetten. In een korte tijd regent het bezwaarschriften. In 2010 stemt de gemeente Parijs in  met een ambitieus  restauratieplan van de twee panden van La Samaritaine. De renovatie en restauratie gaat van start in 2012 en zou in 2016 / 2017 klaar moeten zijn.  De totale kosten werden geschat op 450 miljoen euro. Inmiddels weten we dat het budget met 300 miljoen is overschreden en de bouwtijd, mede door juridisch gesteggel maar ook mede dankzij covid met ruim drie jaar. Het is het grootste particulier gefinancierde project ooit ondernomen en gaf werk aan meer dan 2500 bouwvakkers.

Foto: archief la Samaritaine 

De afgelopen jaren is het gehele pand zorgvuldig gestript. Alle in en op het gebouw aanwezige fresco’s, friezen, ornamenten en geëmailleerde lava panelen, alle metalen structuren waaronder dakkapellen, luifels, kozijnen en deuren zijn uiterst zorgvuldig verwijderd. De verwijdering van alle dakkapellen duurde alleen al meer dan 10 maanden. Na demontage werden alle onderdelen overgebracht naar de ateliers van Socra in Marsac-sur-l'Isle (Dordogne) en Atelier Bouvier in Les Angles (Occitanie – Zuid Frankrijk) voor een grondige restauratie. Beide bedrijven hebben een grote reputatie op het gebied van erfgoedbehoud en worden vrijwel altijd ingeschakeld door de Franse overheid voor het onderhoud en restauratie van historische gebouwen en erfgoed in Frankrijk waaronder de door de brand zwaar beschadigde Notre-Dame. 

Langs het gebouw lopend zie je al de vruchten van deze grondige restauratie van wat eens de erfenis was van Ernest Cognacq en zijn vrouw Marie Louise Jay. Met recht mag gezegd worden: “Parijs weer een uniek stukje Frans erfgoed rijker”!