Crematie in Frankrijk*. 1. Van overlijden tot en met crematie

Naarmate een mens ouder wordt denkt hij af en toe na over zijn eigen uitvaart. Wil ik begraven worden of gecremeerd? Een van beide moet het worden. Net als in de meeste landen mag je in Frankrijk niet "natuurlijk" ter aarde worden besteld, dat wil zeggen dat je lijk wordt gecomposteerd (humusatie). In diverse landen, waaronder Frankrijk, ijveren milieu-organisaties voor legalisering van humusatie. Zie de website Humusatie.be (NL).

Er bestaan nog andere methodes van teraardebestelling, zoals resomatie (onder hoge druk oplossen in alkalisch water; in angelsaksische landen geoorloofd), cryomatie (vriesdrogen) en ecolatie (elektrisch verpoederen), maar die zijn nog vrijwel overal verboden, hoewel ze milieuvriendelijker zijn dan de klassieke manieren van teraardebestellen. Begraven neemt veel plaatsruimte in en vervuilt de bodem, cremeren veroorzaakt luchtvervuiling en kost veel brandstof.

Tenslotte kun je je lichaam ter beschikking stellen van de wetenschap, maar dat is een vrij ingewikkelde procedure, zowel vóór het overlijden voor de persoon in kwestie als erna voor de nabestaanden. Zie Service-public.fr.

Blijft dus over de keuze tussen begraven en cremeren. Op MPF Tarificateur kun je online een idee krijgen van wat deze franse uitvaartondernemer rekent voor begraven en cremeren en voor de mogelijke opties. Andere uitvaartondernemingen bieden vergelijkbare mogelijkheden tegen verschillende prijzen.

In Nederland hoef je geen begrafenisondernemer in te schakelen. De nabestaanden mogen de begrafenis of crematie ook zelf regelen, al gebeurt dat vrijwel nooit. Je bent er ook niet verplicht om het lijk voor de begrafenis of crematie in een kist te leggen. Een biologisch afbreekbare lijkwade of een speciale lijkhoes volstaat. Het enige wat de nederlandse Wet op de Lijkbezorging verplicht stelt is dat de dode niet zonder omhulling (lijkwade of lijkhoes) het graf of de oven in mag en dat de begrafenis moet plaatsvinden op een begraafplaats en de crematie in een crematorium. Zie Uitvaart.nl.

In Frankrijk draait alles om respect voor het lichaam van de overledene. Zowel het lijk als de as van de overledene (na crematie) worden door de Code Civil beschouwd als een "corps" (lichaam):

"Chacun a droit au respect de son corps. Le corps humain est inviolable" (art. 16.1 CC). Bij wetswijziging van 2008 werd daaraan toegevoegd (art. 16.1.1 CC): "Le respect dû au corps humain ne cesse pas avec la mort. Les restes des personnes décédées, y compris les cendres de celles dont le corps a donné lieu à crémation, doivent être traités avec respect, dignité et décence."

De nabestaanden zijn verplicht om een begrafenisondernemer (pompes funèbres) in de arm te nemen, die het stoffelijk overschot in een kist moet plaatsen. De kist kan van hout zijn, maar ook van een ander natuurlijk materiaal zoals gerecycleerd karton. Deze laatste, die je een "dooskist" zou kunnen noemen, is milieuvriendelijker, zoals de volgende cijfers aantonen:

Over de hele wereld worden per dag ongeveer 320.000 doodskisten geproduceerd. Wanneer alle houten kisten zouden worden vervangen door kisten van gerecycleerd karton, zou dat per jaar 32.000 km2 bos, 12 miljoen volwassen bomen, 7 miljard liter water en 316 miljoen liter brandstof besparen (cijfers Eco-cerc.fr).

Kartonnen eco-kist met houtprint  uit de serie Essentiel van Abcrémation (rechts met bekleding)
 

In geval van een begrafenis verteert een kartonnen kist binnen een jaar, een houten exemplaar doet er 10 à 15 jaar over. Een houten kist is ook veel zwaarder (40-50 kilo) dan een kartonnen kist (ongeveer 10 kilo) en bij een crematie duurt het verbranden van een kartonnen kist korter dan van een houten kist (drie kwartier in plaats van anderhalf uur). Ook zijn kartonnen kisten veel goedkoper voor de familie. De prijzen voor een houten kist variëren van €800 tot €3000, voor een kartonnen kist liggen ze tussen €200 en €700. Een kartonnen kist kun je bovendien verpersoonlijken door een motief te kiezen dat bij de overledene past. Op een blanco kist kunnen degenen die dat wensen een boodschap op de kist schrijven.

Er bestaan ook bouwpakketten voor kisten (van hout of karton), zodat je je eigen doodskist kunt maken. Je kunt ze via internet bestellen (in bijvoorbeeld Nederland en Zweden), maar in Frankrijk is dat niet aan te bevelen. Aan doodskisten worden hier namelijk strikte eisen gesteld. Het materiaal moet zijn goedgekeurd door het Ministère de la Santé en de kisten moeten waterdicht zijn, een bepaalde dikte hebben en een biologisch afbreekbare bekleding. Voor een crematie moeten ze bovendien aan bepaalde normen voldoen, omdat crematoria ze anders weigeren. Zie de brief van het ministerie van Economie en Financiën op Abcremation.fr.

Alles aan een crematiekist moet brandbaar zijn, dus ook de handvaten. Op de website van Abcrémation, zijn modellen met verschillende motieven van kartonnen kisten en bijpassende kartonnen urnen te zien die deze firma levert. De kisten kunnen een gewicht tot 250 kilo dragen. Bij de genoemde prijzen komt de prijs van de verplichte bekleding van de kist ("le capiton", à €120).

Enkele kartonnen eco-kisten uit de series Autour du monde en Nature van Abcrémation
 

Moet je de keuze voor crematie schriftelijk vastleggen? Nee, dat is niet verplicht. Wanneer er geen schriftelijke wens is nagelaten en de overledene heeft bij leven geen wens kenbaar gemaakt, beslissen de nabestaanden. Bij onenigheid tussen hen over cremeren of begraven kunnen zij het Tribunal d'Instance van de plaats van overlijden inschakelen, dat binnen 24 uur beslist. Het is dus voor de familie wel zo plezierig wanneer je tijdens je leven je wens tot crematie duidelijk kenbaar maakt of een schriftelijke verklaring nalaat, waarin je tevens de gewenste bestemming van de as aangeeft (zie deel 2: Na de crematie).

Vroeger moest de kist na de opbaring in alle gevallen worden gesloten en verzegeld door een politiefunctionaris. Sinds 2015 (modernisering en vereenvoudiging van justitie) is dat nog slechts in twee gevallen voorgeschreven:
1. bij een crematie en
2. bij vervoer van de overledene naar een andere gemeente dan die van overlijden.
Wanneer er geen politiefunctionaris beschikbaar is, moet de burgemeester of een van de wethouders zich van deze taak kwijten.

Momenteel kiest ongeveer een derde van de Fransen voor crematie. Zij willen hun nabestaanden niet opzadelen met de hoge kosten van een grafmonument en met de verplichting om levenslang hun graf te bezoeken en te verzorgen. De verwachting is dat in 2030 de helft van de Fransen voor crematie zal kiezen. In Nederland geeft momenteel 65% van de bevolking de voorkeur aan crematie.

Sommige godsdiensten verbieden crematie. De rooms-katholieke kerk keurt crematie goed sinds 1963, mits de kerkelijke riten in acht worden genomen. Het hindoeisme past crematie al duizenden jaren toe, evenals het boeddhisme. De Islam verbiedt crematie. Het joodse geloof is in principe ook tegen crematie, maar liberale joden worden desgewenst toch gecremeerd. Protestanten zijn vrij om te kiezen tussen begraven en cremeren. Orthodoxen (zowel katholiek als protestant) zijn tegen crematie.

De crematie (of begrafenis) moet tussen 1 en 6 dagen na het overlijden plaatsvinden. Sinds 1 januari 2017 is iedereen in Frankrijk na zijn overlijden orgaandonor, ook mensen die worden gecremeerd. Wanneer je dat niet wilt, kun je je inschrijven in een niet-donor register. Voor inwoners met een buitenlandse nationaliteit geldt dat hun nationale recht van toepassing is. Wanneer in Nederland in 2020 hetzelfde systeem van orgaandonatie wordt ingevoerd als in Frankrijk, zullen ook Nederlanders dus onder de franse orgaandonorwet vallen, tenzij zij zich hebben geregistreerd als niet-donor.

Mensen met een pacemaker of defibrillator kunnen ook worden gecremeerd, maar alleen nadat een chirurg eerst het apparaat heeft verwijderd.

De burgemeester van de gemeente waar je bent overleden moet toestemming verlenen voor de crematie. Aangezien een nabestaande naar het gemeentehuis moet om aangifte te doen van het overlijden, kan dat gelijktijdig worden geregeld. De praktische zaken organiseert de uitvaartondernemer. Ook dient hij de nabestaanden van advies. Hij is verplicht om in iedere gemeente waar hij zijn diensten aanbiedt in de mairie een devis te deponeren, zodat iedere burger de nogal uiteenlopende tarieven van verplichte en bijkomende diensten kan vergelijken. Wanneer de keuze voor de uitvaartondernemer is gemaakt, moet deze een persoonlijk devis overhandigen, afhankelijk van de opties die de familie heeft gekozen.

Het woord pompes in "pompes funèbres" heeft niets met pompen te maken, maar komt van het latijnse woord "pompa" dat stoet betekent. Later werd de betekenis van het woord uitgebreid tot ceremonie. Zo werd het latijnse pompa funebris (begrafenisstoet of uitvaartceremonie) in het Frans pompes funèbres, dat voor uitvaartondernemingen wordt gebruikt.

Met dank aan madame Brigitte Sabatier van Abcrémation in Langlade (Gard), die illustraties van haar website ter beschikking stelde. 
Overige illustraties: Pixabay en Wikimedia

* Voor de algemene regels en administratieve formaliteiten met betrekking tot overlijden in Frankrijk, zie InfoFrankrijk.com (NL) en QueChoisir.org (FR).

Morgen: Crematie in Frankrijk. 2. Na de crematie

Pompes funèbres