Bourse de Commerce - Pinault Collection: ‘Ouverture’

Op 12 mei 2021 opende in Parijs de deuren van het  zorgvuldig gerestaureerde 18^de eeuwse Bourse de Commerce. Hier triomfeert François Pinault, nu zijn privé kunstcollectie eindelijk te zien is in Parijs, in zijn eigen museum, tussen het Louvre en het Centre Pompidou.

Met de openingstentoonstelling ‘Ouverture’ presenteert Pinault het werk van ongeveer dertig kunstenaars waarvan een derde werk dat nog nooit vertoond is

De Bourse de Commerce past in een trend die al langer gaande is in museumland: puissant rijke kunstverzamelaars die niet langer hun werken schenken aan een publiek museum, maar er zelf een openen – van Joop van Caldenborgh Museum Voorlinden te Wassenaar,  de collectie van Hans Melchers die is ondergebracht in Museum MORE te Gorsel tot Eli Broad; ‘The Broad Collection’ in Los Angeles, de Fondazione Prada in Milaan en de Fondation Louis Vuitton van een van de rijkste mensen ter wereld, de zakenman Bernard Arnault. Ook in China zijn de grootste kunstinstellingen van privéverzamelaars.

Het historisch monument is al de thuisbasis van beroemd en artistiek erfgoed, waaronder drie allegorische sculpturen van Aristide Croisy op de voorzijde

François Pinault (1936) werkte zich op van een houthandelaar uit Bretagne tot de topman van het luxegoederenconcern Kering, dat merken als Gucci, Alexander McQueen en Balenciaga in handen heeft. Verder is hij eigenaar van de Fnac-keten en sinds 1994 van de premier cru wijn, Château Latour. Het Amerikaanse zakenblad Forbes schat het vermogen van Pinault en zijn familie op 45 miljard euro.

De totale verbouwing van de oude Parijs graanbeurs, geschat op meer dan 100 miljoen, kwam volledig voor rekening van de zakenman en zijn familie

Zakenman Pinault had al decennialang het plan opgevat om in Parijs een museum voor hedendaagse kunst op te richten. De Japanse architect Tadao Ando had al een gebouw ontworpen in de vorm van een op het eiland aangemeerde boot bij het Ile Seguin in de Seine ten westen van Parijs. In 2005 echter gooide de puissant rijke Fransman,  eigenaar van de Fondation Pinault, de handdoek in de ring na het eindeloze administratieve uitstelgedrag van de gemeente Parijs en besloot om zijn kunst collectie onder te brengen in een Paleis te Venetië in plaats van op het Île de Seguin in Boulogne-Billancourt. De boodschap was duidelijk. 

In december 2017 komt Le Figaro met de scoop dat de gemeente Parijs, onder leiding van Anne Hidalgo, de huidige burgemeester van Parijs, 86 miljoen heeft betaald voor de aankoop van de Bourse de Commerce. Een belangrijke beslissing lag ten grondslag aan deze aankoop. Hidalgo wilde zo een van de grootste mecenas en verzamelaar van hedendaagse kunst alsnog binnenhalen voor de vestiging van een museum. Pinault was direct onder de indruk van het aan hem aangeboden gebouw. En, in tegensteling tot anderen (lees Bernard Arnault van de Fondation Louis Vuitton), wilde François Pinault niet profiteren van een belastingpauze om zijn privémuseum te financieren. Een belasting vermindering van 66% die wordt gegarandeerd door de Franse Staat aan mensen die een stichting financieren. De totale verbouwing, geschat op meer dan 100 miljoen, kwam volledig voor rekening van de zakenman en zijn familie. Voordeel is wel, hier houdt Pinault zelf de teugels in handen. Zijn bedrijf betaalt de stad 7,5 miljoen euro in de eerste twee jaar, vervolgens 60.000 per jaar gedurende een 48 jaar lange erfpachtovereenkomst.

Net als het Gugenheim te New York is de Fondation Pinault Paris een circulair museum. Op die manier benadrukt de Japanse architect, Tadao Ando, Parijs als het epicentrum van de schone kunsten.  “Zo koppelen we het verleden, heden en toekomst” aldus de architect. Een betonnen cilinder, 9 meter hoog en met een diameter van 29 meter, is geplaatst als een dubbele huid in de oorspronkelijke behuizing. De werken worden verdeeld over 3.000 m² op drie niveaus en bieden plaats aan 2500 bezoekers per uur. Een cirkelvormig pad naar buiten en een grote tentoonstellingsruimte in het midden.

Een installatie bedacht door Urs Fischer speciaal gemaakt voor de Rotonde

Hier worden de mooiste stukken tentoongesteld. De cilindrische vorm gaat verder in de kelder waar een auditorium met 300 zitplaatsen is gegraven. Ongeveer 7.700 m2 is toegankelijk voor het publiek, dat op verschillende niveaus kan lopen. Het project omvatte ook de restauratie van de buiten- en binnengevels, daken, en de koepel waarvan het glas werd vervangen. Op de derde verdieping bevind zich een restaurant en de kantoren van het museum. Het historisch monument is al de thuisbasis van beroemd en artistiek erfgoed, waaronder drie allegorische sculpturen van Aristide Croisy op de voorzijde, evenals de 140 meter lange fresco's van Georges Clairin en de fraaie mozaïekvloer die volledig in ere is hersteld.  “We hebben het gebouw in zijn staat van 1889 hersteld”; aldus de bijna 85 jarige zakenman.

Zorgvuldig gerestaureerd de 140 meter lange fresco's van Georges Clairin uit de negentiende eeuw met havenscènes van de handel tussen Frankrijk en de rest van de wereld

De privécollectie van Pinault, een uitzonderlijke verzameling van meer dan 10.000 werken van 350 kunstenaars, bevat werk van de belangrijkste beeldende kunstenaars van de tweede helft van de 20ste eeuw, waaronder museumstukken als "La petite danseuse" van Edgar Degas en "Tableau losangique II" (1919) van Piet Mondriaan. Verder beeldend werk van Pablo Picasso, Joan Miró, Henry Moore, Richard Serra, Eduardo Chillida, David Smith, Jackson Pollock, Jasper Johns, Willem de Kooning, Robert Ryman, Robert Rauschenberg, Gilbert and George, Marcel Broodthaers, Don Flavin, Frank Stella, Donald Judd, Antoni Tàpies, Gerhard Richter, Maurizio Cattelan, Andy Warhol, Mark Rothko, Daniel Buren en Bruce Nauman. Daarbij ook werk van Brice Marden, Cy Twombly, Piero Manzoni, Jannis Kounellis, Jeff Koons, Sigmar Polke, Thomas Schütte, Marlene Dumas, Jake & Dinos Chapman, Michaël Borremans en Luc Tuymans. Zijn collectie beperkt zich niet tot beeldhouwwerk en schilderkunst, maar bevat ook fotografie van Cindy Sherman en Hiroshi Sugimoto, videokunst van Bill Viola, Aernout Mik, Douglas Gordon, Pierre Huyghe, Shirin Neshat en Adel Abdessemed.

Kerry James Marshall

Ouverture

Met de openingstentoonstelling ‘Ouverture’ presenteert Pinault het werk van ongeveer dertig kunstenaars waarvan een derde werk dat nog nooit vertoond is. François Pinault wilde dat de titel ‘Ouverture’ de geest van het inaugurele seizoen van de collectie Bourse de Commerce – samenvatte. Hij trad zelf als curator op waardoor hij elke kunstenaar, elk project en elk werk zelf heeft uitgekozen. Naast het feit dat het woord ouverture letterlijk de opening van een nieuwe fase in de Pinault-collectie vertegenwoordigt, drukt het ook effectief zijn waarden uit: De vrijheid van perspectief op kunst die diversiteit laat zien; de onophoudelijke zoektocht naar nieuwe of opkomende talenten, en de wens om hedendaagse kunst dichter bij alle lagen van de bevolking te brengen. Een manifest over de veelheid van kunstvormen – waaronder schilderkunst, beeldhouwkunst, video, installatie, fotografie, geluidswerken, lichtwerken en performance – van een evenwicht tussen generaties, cultuuroorsprong en geslachten van de kunstenaars die binnen de collectie aanwezig zijn. Maar ouverture verwijst ook naar het korte symfonische stuk aan het begin van een opera, voordat de dramatische ontwikkeling begint, die de belangrijkste thema's, personages, sferen en leidmotieven aankondigt.

In totaal tien ruimtes zijn gevuld met een indrukwekkende hoeveelheid hedendaagse kunst, schilderijen, sculpturen, fotoseries, video’s van de jaren zestig tot nu. Soms geëtaleerd in opmerkelijk contrast met het gebouw. In de 19de-eeuwse houten vitrines staat het werk van de Fransman Bertrand Lavier uitgestald: een witte ijskast, een kettingzaag, een in de prak gereden brommer, de stof van een heteluchtballon. Je gaat het pas zien als je het doorhebt. Bertrand Lavier steelt voorwerpen uit het dagelijks leven. Hij maakt gebruik van de vierentwintig vitrines die de Beurs van Koophandel sinds 1889 een ritme van licht hebben gegeven.

In de 19de-eeuwse houten vitrines staat het werk van de Fransman Bertrand Lavier uitgestald

In de koepel, vlakbij de liften, gangen en langs de trappen lijken verschillende werken diep in gesprek te zijn met de architectuur – waardoor we in zekere op het linkerbeen worden gezet. Een kans om een muis, een paar duiven, onder de rand, klaar om uit te vliegen, of een naakt lichaam bedekt met verf te ontmoeten doet je afvragen: is de tentoonstelling ergens geëindigd? Is de grens tussen kunst en leven duidelijk omschreven? Ryan Gander opent met zijn stotterende muis de deur en laat vreemde stemmen horen met onvoltooide toespraken, of Lili Reynaud Dear – door haar choreografieën, dansen in artistieke instellingen, van de Punta della Dogana in Venetië tot de Okayama Triënnale in Japan – deze performer transformeert haar naakte lichaam inderdaad in een plek van spanning, passend tussen privé- en openbare ruimtes.

De stotterende muis van Ryan Gander die wij ook kennen van het museum Voorlinden

Of de installatie bedacht door Urs Fischer speciaal gemaakt voor de Rotonde. Midden in de Bourse de Commerce reikt een vrouw naar de hemel, vastgegrepen door een man, een tweede zit er gehurkt onder. Een imposant standbeeld, oorspronkelijk gevormd uit één blok marmer. Alleen blijkt deze moderne replica van de Sabijnse maagdenroof van de 17de-eeuwse grootmeester Giambologna niet gehouwen uit steen, maar gevormd uit was. ‘Een kaars die smelt gedurende de tentoonstelling’, staat op het begeleidende bordje. De vergankelijkheid van kunst. Langzaam zullen deze vrouw en deze twee mannen versmelten, totdat aan het einde van de expositie ‘Ouverture’, over zes maanden, niets rest dan een plas vormeloze was. Het geportretteerde personage – Rudi – lijkt precies op zijn model, Rudolf Stingel, een bevriende kunstenaar van Urs Fischer.

De Sabijnse maagdenroof van de 17de-eeuwse grootmeester Giambologna niet gehouwen uit steen, maar gevormd uit was, een installatie van Urs Fischer

De vergankelijkheid van kunst

Bezoekers kunnen drie werken van Stingel op de tweede verdieping zien. In 1989 publiceerde de Italiaanse kunstenaar Rudolf Stingel een handleiding getiteld 'Instructions [...]'. Dankzij dit praktische werk kan iedereen zijn eigen abstract schilderij maken – net als de kunstenaar. Het feit dat hij deze techniek, die een hoeksteen van zijn werk vormt deelde, laat zien wat de belangrijke kwesties zijn voor Rudolf Stingel. Voor hem is schilderen in de eerste plaats een conceptuele operatie; een verkenning van de parameters van een kunstobject. Niet meer niet minder.

Rudolf Stingel, Paula 2012

Zijn het stoelen voor de supposten of is het kunst? De prachtig vormgegeven stoelen van Tatiana Trouvé, een hedendaagse Italiaanse beeldend kunstenaar, die haar kunstopleiding heeft genoten in Nederland. Trouvé doceert sinds 2019 aan de École nationale supérieure des Beaux-Arts in Parijs. Van veraf is het leer met zachte kussens, van dichtbij uitgevoerd in gepatineerd brons, onyx, marmer en graniet.

De prachtig vormgegeven stoelen van Tatiana Trouvé uitgevoerd in gepatineerd brons, onyx, marmer en graniet

Aan de buitenkant leiden trappen naar een balustrade - van daaruit kijk je in de negen meter hoge cilinder op het smeltende beeld van Fischer. En bovendien: deze hoogte biedt goed zicht op het panorama rondom de glazen koepel, een 140 meter lang schilderij uit de negentiende eeuw met havenscènes van de handel tussen Frankrijk en de rest van de wereld. Of om nog eens goed te kijken wat er nog rest van De Sabijnse maagdenroof. De balustrades bieden weer toegang tot verschillende andere tentoonstellingszalen. In vroegere tijd waren dit de ruimtes van de politie die de controle hield over de gewichten en maten gebruikt in de graanbeurs. Op de eerste verdieping waren grote graanschuren bedekt met bogen in baksteen en toegankelijk door twee prachtige trappen , waarvan er één een dubbele omwenteling had, zoals in het kasteel van Chambord, zodat de administratieve staf de kooplieden niet in de weg liep. Ook deze trap is prachtig gerestaureerd en brengt je naar de verschillende etages.

 In de koepel, vlakbij de liften, gangen en langs de trappen lijken verschillende werken diep in gesprek te zijn met de architectuur – waardoor we in zekere op het linkerbeen worden gezet

De prachtige trappen, waarvan één met een dubbele omwenteling zoals in het kasteel van Chambord

Een aparte zaal is ingeruimd voor de Amerikaanse kunstenaar David Hammons wiens werk voor het eerst te zien is in Europa. Hammons, geboren in 1943 in Springfield, Illinois, verhuisde in 1963 naar Los Angeles om kunst te studeren. Nadat hij in 1974 naar New York was verhuisd, begon Hammons met het maken van sculpturen van afval van het stedelijke Afro-Amerikaanse leven, zoals haar verzameld van kappersvloeren, kippenbotten, doppen en lege drankflessen. Veel critici beschouwen deze objecten als de wanhoop van de arme, zwarte stedelijke klasse, maar Hammons zag, naar verluidt, een soort heilige of rituele kracht in deze materialen, en daarom gebruikte hij ze uitgebreid. Zijn kunstwerk gemaakt van een rotsblok bedekt met dreadlocked haar, werd in 1992 voor honderdduizend dollar verkocht aan het Whitney Museum in New York.

David Hammons: Hammons maakt sculpturen van afval van het stedelijke Afro-Amerikaanse leven

De Fondation Pinault is een absolute aanwinst voor de stad Parijs. Op de plek waar nu de 4 meter hoge kaars staat van de Zwitserse kunstenaar Urs Fischer werd vroeger tarwe, cacao en suiker verhandeld. Hier opende in 1767 de tarwehal, die later werd verbouwd tot goederenbeurs van de stad, totdat in 1998 een einde kwam aan de fysieke goederenhandel en de beursvloer digitaal werd. Passende symboliek voor een museum dat de privécollectie van een zakenman herbergt.

Yellow, Red & Blue - Bertrand Lavier

Bourse de Commerce - Pinault Collection, 2 Rue de Viarmes, 1ste arrondissement, metrostation Châtelet-les-Halles, Palais Royal, Louvre-Rivoli

Geopend van maandag t/m zondag van 11.00 tot 19.00 uur (gesloten op dinsdag)

Vrijdag en zaterdag van 11.00 uur tot 21.00 uur

Een enkel ticket voor alle tentoonstellingen € 14

Vooraf online reserveren is verplicht