Bijgeloof en vreemde rituelen

Bijgeloof en rituelen, je kunt er in geloven of niet. Het houdt meestal in dat er iets veroorzaakt zou kunnen worden door bovennatuurlijke krachten of machten. Door bepaalde handelingen uit te voeren zou men deze krachten kunnen neutraliseren, oproepen of bijsturen. Meestal heeft het betrekking op het verwerven van geluk en het afweren van ongeluk. Wie heeft er nooit een muntstuk in een fontein gegooid, gevolgd door het maken van een wens. Even iets afkloppen, toch maar niet onder die ladder doorlopen. Hotels die geen kamernummer 13 hebben of een dertiende etage. Niemand zit graag in het vliegtuig op rij dertien en ook vrijdag de dertiende zien we niet zitten. We doen er vaak wat lacherig over, maar bijgeloof speelt in het dagelijks leven een belangrijke rol. De psychologen Frenk van Harreveld, Bastiaan Rutjens en Joop van der Pligt schreven er een heel boek over: ‘Dat kan geen toeval zijn’.

Zie ik nou echt spoken? - Cimetière Montmartre - foto © Alex Timmermans

Tijdens mijn velen bezoeken aan Parijs ben ik toch een aantal vreemde rituelen tegengekomen die aanschuren tegen hysterie, verafgoding, bewondering en voor buitenstaanders heidense taferelen. Met name begraafplaatsen van beroemde of bijzondere personen lenen zich voor bijzondere taferelen of zijn het onderwerp van vurige bedevaarten.

Een kus voor Oscar

Mythes horen bij de folklore van de begraafplaats Père Lachaise. Neem nou het graf van de schrijver Oscar Wilde (ligplaats: 89e divisie), die in steen is/was weergegeven in de vorm van een 'zwaar geschapen' gevleugelde sfinx. Wilde was oorspronkelijk begraven op het kerkhof van Bagneux, een buitenwijk van Parijs, maar zijn stoffelijke resten zijn een paar jaar na zijn overlijden overgebracht naar Père Lachaise. Het grafmonument, ontworpen door Jacob Epstein, was een schenking van een anonieme vrouwelijke bewonderaar. Het gezicht van de sfinx is het gezicht van Wilde en wie weet, ook het evenbeeld van zijn geslachtsorgaan. Echter het geslachtsorgaan is al sinds mensenheugenis verdwenen. Twee Engelse dames, die over de begraafplaats wandelden, konden hun verontwaardiging niet onderdrukken toen ze oog in oog kwamen te staan met Wilde's mannelijk attribuut. Met twee stenen en twee forse slagen werd het edele deel verwijderd. De opzichter die het kostbare stuk later terugvond, nam het mee naar zijn kantoor, waar het twee jaar heeft gediend als presse-papier. Waar het daarna is gebleven is onbekend (uit 'Au Père Lachaise van Michel Dansel). Sinds jaar en dag, vooral de laatste tien jaar, drukten vele vrouwen hun vuurrode lippen op zijn grafsteen en dreigde het graf ten onder te gaan aan een overdosis rode lippenstift. Op 30 november 2011, ter ere van de 111-jarige sterfdag van Wilde, is tot grote teleurstelling van alle fans, het hele graf schoongemaakt en voorzien van een dikke glasplaat, zodat liefhebsters er geen kussen meer op kunnen geven, maar zoals rituelen moeilijk zijn uit te bannen, moet nu het glas er aan geloven.

Het bijzondere ritueel bij het graf van Oscar Wilde op de begraafplaats Père Lachaise

Wrijven helpt wel!

Een ander bijzonder ritueel vindt plaats bij het graf van de journalist Victor Noir (1848-1870) (ligplaats: 92e divisie) Deze redacteur van de krant La Marseillaise stond bekend als een berucht vrouwenversierder. Helaas heeft Noir maar kort kunnen genieten van zijn reputatie als rokkenjager. Op 22 jarige leeftijd wordt hij doodgeschoten door de neef van keizer Napoleon III, prins Pierre Bonaparte, die genoegdoening eist voor een negatief krantenartikel, geschreven door collega journalist; Pascal Grousset. Deze wordt door Bonaparte uitgedaagd voor een duel met Noir als secondant. Als Noir zich meldt bij het huis van Bonaparte om plaats en tijd af te spreken voor het duel, wordt hij ter plekke door de prins doodgeschoten. De neef van de Keizer beweert in het daarop volgende proces, dat Noir hem heeft beledigd en hem een handschoen in het gezicht heeft geworpen. De rechters spreken Bonaparte vrij. Mede dankzij zijn reputatie is het graf van Victor Noir een vruchtbaarheidssymbool geworden. Het bronzen evenbeeld van Noir, met opengeslagen jas, toont onvermijdelijk de bobbel in zijn broek. Het verhaal wil dat het aanraken van zijn geslachtsdeel de vruchtbaarheid van de vrouwelijke bezoekster vergroot. De bobbel in de broek van het beeld is dan ook danig opgepoetst. Om het beeld te beschermen tegen verdere beschadiging werd er een hek rond geplaatst, dat echter in 2005 werd gesloopt na fel protest van Parijse vrouwen. Nu staat er een bord met het opschrift dat elke schade veroorzaakt door graffiti of onfatsoenlijk wrijven zal worden vervolgd. Het geslachtsdeel blinkt er niet minder door.

Het graf van Victor Noir op cimetière Père-Lachaise - foto © Gaël Chardon – Wikimedia

Jim, mon amour

De grootste "attractie" van Père Lachaise is het graf van de man die provoceerde met extravagant, immoreel en choquerend  gedrag tijdens al zijn optredens.  Zwaar onder invloed van drank en drugs zijn leven invulling gaf en misschien daardoor een levende legende werd. Nou ja levend? Zijn sober graf, ontdaan van zijn stenen buste, staat inmiddels geïsoleerd door dranghekken, maar is altijd voorzien van verse rozen. De stenen afbeelding is in 1987 al stiekem meegenomen door een wat al te enthousiaste fan. De dranghekken zijn geplaatst omdat de buurgraven wat al te veel te leiden hadden onder de belangstelling van alle fans. Grafzerken werden beschadigd of voorzien van graffiti met teksten zoals "Jim, ti amiamo, ti adoriamo".

Je zult je inmiddels afvragen over wie heeft hij het nou? Jim Morrisson, die zijn debuut maakt met The Doors in 1967. Een muzikale genius met bijnamen als the Lizard King of mr. Mojo Risin, die uiteindelijk ten onder ging aan zijn exorbitante levensstijl. Op 3 juli 1971 vindt zijn vrouw Pamela hem dood in bad in zijn huis in Parijs. Overleden aan een hartaanval op 27 jarige leeftijd. Op een bronzen plaat op zijn graf staat de bijzondere tekst: "kata ton daimona eaytoy" Een Griekse tekst waarvoor meerdere vertalingen mogelijk zijn. In het Oudgrieks is de strekking iets in de trant van trouw aan zijn ziel. In het Nieuwgrieks is de vertaling; hij schiep zijn eigen demonen. Misschien is het laatste meer op hem van toepassing; James Douglas Morrisson 1943 - 1971.

Het graf van Jim Morrisson is nog steeds de grootste "attractie" van Père Lachaise

Steentjes op een graf

'Lewaja' staat voor joodse uitvaart. Een joodse uitvaart is vaak heel simpel en sober, zo ook de begraafplaats. Er worden over het algemeen geen bloemen neergelegd en er wordt geen muziek afgespeeld. Dit joodse gebruik komt vanuit de volgende gedachte: "Met lege handen komt men op de wereld en met lege handen verlaat men de aarde ook weer".

Bij een joods graf leg je geen bloemen maar stenen. Door een steentje aan de grafsteen toe te voegen, geeft de bezoeker aan verder te willen bouwen op de goede daden van de overleden persoon. Als teken dat het graf bezocht is, zoals op andere begraafplaatsen bloemen worden neergelegd.

Je t'aime, moi non plus

Het graf van Serge Gainsbourg op cimetière Montparnasse (divisie 1) ademt dezelfde sfeer als dat van Oscar Wilde op Père Lachaise. Vol afdrukken van rode lippen, tekeningen en liefdesverklaringen; "Je t'aime moi non plus". 140 Gitanes sigaretten per dag en grote hoeveelheden whisky leiden uiteindelijk tot zijn dood in maart 1991. De arts constateert een 'natuurlijke' dood. Dit jaar is het drieëntwintig jaar geleden, en de Fransen hebben nog steeds een permanente haat-liefde-verhouding met deze man. Zijn graf en zijn woning aan de rue Verneuil 5bis zijn tot de dag van vandaag bedevaartplaatsen voor zijn vele fans. Het huis kunt u niet missen, het is bedekt met graffiti als een permanent eerbetoon aan deze veelzijdige man.

Het woonhuis van Serge Gainsbourg aan de rue Verneuil 5bis is nooit hetzelfde

Tijdens zijn carrière schreef Serge Gainsbourg soundtracks voor meer dan 40 films en regisseerde er vier. Zijn grootste hit, Je t'aime moi non plus (1969), was zeer erotisch getint. Hoewel bedoeld voor zijn muze Brigitte Bardot, werd het niet met haar stem uitgebracht, maar met die van zijn toekomstige vriendin Jane Birkin. Van de hitsingel worden meer dan zes miljoen exemplaren verkocht. Gainsbourg hield er van om te choqueren, zoals met zijn Album Histoire de Melody Nelson, gebaseerd op de roman Lolita of met een rock album volledig gewijd aan het Nazisme. In 1978 nam hij in Jamaica een reggaeversie op van het Franse volkslied, de 'Marseillaise', 'Aux Armes et cetera' , samen met de band van Bob Marley, the Wailers. Op het einde van zijn leven werd Gainsbourg steeds controversiëler. Zijn meest bekende provocatie toen hij "I want to fuck you" zei tegen Whitney Houston tijdens een tv- programma of toen hij live op TV, een briefje van 500 Franse Francs verbrandde als protest tegen de hoge belastingen. Zijn liedjes werden steeds excentrieker zoals het super-dubbelzinnige 'Lemon Incest' opgenomen samen met zijn dochter Charlotte, toen 12 jaar.

Het graf van Serge Gainsbourg op cimetière Montparnasse ademt dezelfde sfeer als dat van Oscar Wilde op Père Lachaise

Gainsbourg was ook niet vies van vrouwen. Na zijn scheiding van Françoise Pancrazzi, van wie hij twee kinderen had, had hij een kortstondige en heftige verhouding met Brigitte Bardot. Tot 1980 leefde hij samen met de veel jongere Jane Birkin. Van haar kreeg hij zijn dochter Charlotte. Daarop volgde de 21 jaar jongere mannequin Bambou bij wie hij een zoon heeft; Lucien. Na zijn dood werd ook bekend dat hij tegelijk een discrete verhouding onderhield met een zestienjarige fan en een 'vriendschappelijke' relatie met een twaalfjarige.

Voor altijd verbonden

Over het ontstaan van het volgende ritueel bestaan twee versies. De hangslotjes die (nog) steeds worden bevestigd aan de bruggen over de Seine. Honderdduizenden slotjes zijn inmiddels verwijderd door de gemeente omdat bruggen waaronder de Pont de Arts en de Pont de l'Archevêché leken te bezwijken onder het tonnen gewicht van tienduizenden hangsloten, vastgeketend aan de hekken. 

In Frederico Moccia’s boek 'Ho Voglia De Te' (Ik wil jou), 1,1 miljoen verkochte exemplaren, wordt beschreven hoe de hoofdpersonages – volgens een oud gebruik – elkaar eeuwige liefde zweren door aan de Milvio burg in Rome een hangslot vast te maken en de sleutels in de Tiber te werpen. Zo zouden zij zijn gezegend met de eeuwige liefde. En dat wilden sindsdien wel meer stellen. Sinds het eerste hangslot in Rome in 2007 – de desbetreffende brug heeft het inmiddels bijna begeven – is deze romantische rage over de hele wereld getrokken. Ook in Verona, Budapest, Keulen, Venetië, en Sevilla hangen bruggen vol met grote en kleine sloten.

De hangslotjes die (nog) steeds worden bevestigd aan de bruggen over de Seine

Dit is het andere verhaal: Een traditie uit de jaren zestig in Hongarije. Een verliefd stel maakte toen een slot aan een hek vast om hun eeuwige liefde te bezegelen. Hun voorbeeld werd gevolgd door Moskou, Nigata-Japan en vanzelfsprekend; Parijs.

Het kon natuurlijk niet uitblijven dat 's werelds grootste koffermaker Louis Vuitton een juwelenlijn heeft gemaakt geïnspireerd door de duizenden hangsloten aan de pont de l'Archevêché en de pont des Arts. Deze 15-delige sieradenlijn van  Louis Vuitton Joaillerie, heeft de mooie naam van 'Lock-it' meegekregen. Kettingen, ringen en armbanden, versierd met… een hangslot. Tja,, dat lijkt op het eerste gezicht wellicht een stuk minder romantisch dan een mooi hartje, wat verliefde duiven of een kleine cupido hanger. Maar niets is minder waar. De hangslotjes met Louis Vuitton’s logo er op zijn al wel langer bekend door de verschillende tassen en koffers waar er eentje aanhangt. Maar in de 'Lock-it Collection' wordt dit slotje samengevoegd met wit, rosé of geelgouden kettingen, ringen en armbanden. Sommige zelfs volledig omhuld met diamanten.

Een munt voor een wens

Waarom gooien wij muntjes in de diverse (Parijse) fonteinen?

Het schijnt een ritueel te zijn dat extra populair werd door de speelfilm 'Three Coins in the Fountain uit 1954. Sinds die tijd hebben toeristen de gewoonte om, met de rug naar de fontein gekeerd, munten over de schouder in het water te gooien. Dat zou ervoor zorgen dat de geldsmijter ooit terug zal keren naar deze eeuwige stad. Sinds die gewoonte bestaat, hebben er in overal in de wereld altijd mensen rondgelopen die best een nat pak wilden halen om zich te verrijken. Tien jaar geleden liet de gemeente Rome uitzoeken hoeveel geld er eigenlijk voor het grijpen ligt. Uitkomst: zo'n 125.000 euro per jaar.

Overigens; dat gooien van een muntje mag je niet zomaar doen. Het correcte ritueel is als volgt: Sta met je rug naar de fontein toe. Neem de munt in je rechter hand. Gooi de munt over je linker schouder. Één muntje gooien betekent dat je zeker nog een keer terugkeert in de stad, je mag dan bovendien een wens doen. Twee muntjes gooien betekent een nieuwe liefde in je leven en drie muntjes gooien betekent dat je gaat trouwen of als je al getrouwd bent dat je gaat scheiden. 't Is maar een weet.

Al sinds het begin van de 20e eeuw hebben de studenten de gewoonte om de rechtervoet aan te raken vóór het maken van een examen

De slof van Montaigne

Michel Eyquem de Montaigne was een Franse filosoof, schrijver en politicus uit de periode van de Franse renaissance. In zijn belangrijkste werk, Essais, bestudeert hij de mensheid en met name zichzelf. Een bronzen beeld voorstellende een zittende Montaigne is te vinden aan de place Paul-Painlevé, voor de rechtenfaculteit van de universiteit de Sorbonne, in het 5e arrondissement. Al sinds het begin van de 20e eeuw hebben de studenten de gewoonte om de rechtervoet aan te raken vóór het maken van een examen. Zij groeten het beeld dan met steeds dezelfde woorden; "Salut Montaigne". Dit gebaar zou de kansen op een succesvol afgelegd examen aanzienlijk verhogen. Het oorspronkelijke beeld, gemaakt door Paul Landowski, was gemaakt van wit marmer. Aangezien het beeld door het bijzondere studentenritueel steeds beschadigde besloot de gemeente Parijs, vermoeid door de kosten van de opeenvolgende restauraties in 1989 het marmeren beeld te vervangen door een sterker bronzen beeld. Het ritueel is gebleven, gezien de blinkende rechter slof van de Franse filosoof. We zullen maar denken, de studenten slagen met glans door een hardnekkige traditie die niet snel zijn glans verliest.

Het getal 13 of de zwarte kat; ongeluk of gewoon bijgeloof?

Het getal 13

Op 1 Januari 1860, voegde Napoleon III officieel de voorsteden van Parijs toe, aan de ring van vestingwerken rond de stad. De annexatie omvatte elf dorpen waaronder: Auteuil, Bagignolles-Monceau, Montmartre, La Chapelle, Passy, La Vilette, Belleville, Charrone, Bercy, Grenelle en Vaugirard. De ingezetenen van deze voorsteden waren nou niet bepaald gelukkig met deze gedwongen samenvoeging, te meer omdat ze nu ineens veel meer belasting moesten gaan betalen. Door de annexatie verdubbelde het grondgebied van de stad van 3.300 hectaren naar 7.100 hectaren en kreeg Parijs in een keer 20 arrondissementen in plaats van de voorgaande 12. Voor de uitbreiding werden de arrondissementen in volgorde genummerd van links naar rechts en van boven naar beneden. Door de groei van 12 naar 20 arrondissementen dreigde Passy en Auteuil het 13e arrondissement te worden. Onbespreekbaar voor de inwoners van Passy en Auteuil, want niemand wil trouwen op het stadhuis in het 13e, want dat zou alleen maar ongeluk betekenen.

Sommigen zien de zwarte kat als de reïncarnatie van Lucifer

Het was de burgemeester van Passy, ene Jean-Frédéric Possoz, die met een briljante oplossing Baron Haussmann wist te overtuigen. Hij stelde voor om de arrondissementen te nummeren door een spiraal te volgen, vanaf het hart van de stad tot aan de buitenwijken. Zo werd het centrum van Parijs, daar waar Parijs is ontstaan, het 1e arrondissement en vervolgens vond de opbouw plaats als een spiraal die met de klok mee van het centrum naar buiten draait. Toen men aan Possoz vroeg hoe hij op dat idee gekomen was vertelde hij, dat hij de ingeving kreeg bij het eten van een bord met escargots (slakken). Passy en Auteuil gaan sinds die tijd door het leven als het 16e arrondissement. Of de inwoners van Gobelins, het huidige 13e arrondissement ooit hebben geprotesteerd is onbekend. Aan zijn ingenieuze idee heeft Jean-Frédéric Possoz in het 16e arrondissement zijn eigen plein te danken; de place Possoz.

De borsten van Dalida

Op 3 mei 1987 stond de volgende merkwaardige advertentie in een Franse krant: " Dalida laissera le souvenir d'une femme de cœur généreuse et malheureuse.... Le souvenirs d'une grande artiste qui a marqué la chanson Française". Vrij vertaald: "Dalida zal worden herinnerd als een vrouw met een hart van goud maar diep ongelukkig. Rest ons de herinnering aan een groot artieste die een belangrijke bijdrage leverde aan het Franse chanson". De advertentie was ondertekend door François Mitterrand, Président de la République.

Het graf van Dalida op de begraafplaats van Montmartre

Die avond daarvoor werd Dalida, een van de grootste Franse zangeressen, dood gevonden in haar huis aan de Rue d'Orchampt 11bis op Montmartre. Naast haar een kort afscheidsbriefje met de woorden: "Pardonnez-moi, la vie m'est insupportable" - Vergeef mij, het leven is voor mij ondraaglijk. Zij stierf als gevolg van een overdosis kalmeringsmiddelen. Frankrijk was in shock en in diepe rouw. Op donderdag 7 mei 1987 volgde een groots eerbetoon in de Madeleine kerk te Parijs, waarna zij werd begraven, enkele honderden meters van haar woonhuis, op de Cimetière Montmartre. Tot op de dag van vandaag, is het dè reden, dat vele fans een bezoek brengen aan een van de mooiste graven op de begraafplaats van Montmartre (divisie 18).  Een prachtig levensgroot stenen beeld van Dalida, van de Franse beeldhouwer Alain Aslan, staat voor een zwart marmeren ark voorzien van een stralende gouden zon en haar naam eveneens in gouden letters.

Het ritueel waar ik nog geen verklaring voor heb kunnen vinden

Maar voor één typisch ritueel heb ik nog geen verklaring kunnen vinden. Bij een wandeling op Montmartre, neem ik op de hoek bij het restaurant Moulin de la Galette, de rue Girardon richting de place Dalida en bekijk vol  verbazing naar de toch wat vreemde aantrekkingskracht die de beide borsten van haar bronzen evenbeeld uitoefenen op de passanten. Mocht iemand hiervoor een verklaring hebben dan hoor ik het graag.