'A comme Âne'

NEDERLANDS ONDERAAN

Hier, Ma chère Marie-Thérèse, 91 printemps, m’a montré son premier livre de lecture, édition 1928. Son titre : ‘Georgie apprend à lire’. Je l’ai bien sûr de suite feuilleté avec grand intérêt, me mettant dans la peau d’un bambin anônant – justement – ‘A comme Âne, B comme Bouledogue…’ etc. Ces premiers pas de l’apprentissage sont bien sûr capitaux pour le développement de l’enfant. Le petit écolier va-t-il cultiver le sens de l’observation, de la logique, de la curiosité, ou se résigner à apprendre sans comprendre. Et c’est là que le bât blesse. Ce livre montre dans toute sa splendeur les difficultés de la prononciation du français mais surtout, que l’Éducation Nationale se souciait peu de prévenir le désarroi de l’apprenti lecteur. Quelques exemples, ayant en tête qu’un enfant imagine qu’une lettre correspond à un son et vice-versa. ‘A comme Âne’, disais-je, mais aussi, plus loin, comme ‘Aigle’ et comme ‘Autruche’ : trois ‘A’ se prononçant respectivement ‘A’, ‘È’ et ‘O’… Le ‘C’ de ‘Canard’ (prononcer comme celui de ‘Kangourou’) n’est-il pas le même que celui de ‘Cygne’ ou de ‘Chat’ ? Que non ! Et le G de ‘Grenouille’ est-il celui de ‘Girafe’ ? Pas davantage. Espérons donc que les instituteurs et institutrices auront su expliquer à leurs ouailles que ces sons ne sont que les noms des lettres et non comment on les prononce. En français, il ne faut pas lire les lettres individuelles, mais les combinaisons de lettres, comme dans ‘EN’, ‘ON’, ‘IN’, et j’en passe. Sinon, personne ne saurait prononcer le mot O-I-S-E-A-U, un oiseau. Mais ce livre a été utilisé par des générations, et ma chère Marie-Thérèse lit énormément, grâce – ou malgré – lui. Encore un mot : observez bien Georgie, l’enfant héros de cet ouvrage. Remarquez son prénom, regardez son visage, ses vêtements, ses jouets. Est-ce une fille ou un garçon ? Vous doutez ? Pour en avoir le cœur net, lisez donc le petit texte ‘L’écriteau’ et vous verrez que – dès cet âge si tendre – le jeune Monsieur a de petites copines aussi ignorantes qu’admiratives… Un bon départ, mais est-ce vraiment étonnant dans un pays où chaque petit garçon bénéficie des enseignements avertis d’une maitresse… payée par l’état.

NL : Gisteren liet mijn lieve Marie-Thérèse, 91 jaar oud, me haar eerste voorleesboek zien, uitgave 1928. De titel: 'Georgie apprend à lire'. Natuurlijk bladerde ik er meteen met veel interesse doorheen en kroop in de huid van een peuter die eindeloos moest herhalen: 'A comme Âne, B comme Bouledogue...' enzovoort. Deze eerste stappen in het leren zijn natuurlijk cruciaal voor de ontwikkeling van een kind. Zullen zij een gevoel voor observatie, logica en nieuwsgierigheid ontwikkelen, of zich erbij neerleggen dat ze leren moeten zonder te begrijpen? En daar ligt het probleem. Dit boek laat in al zijn pracht zien hoe moeilijk het is om Frans uit te spreken, maar vooral dat het Franse onderwijssysteem weinig heeft gedaan om te voorkomen dat de leerling-lezer zich van begin af aan gedesorienteerd voelt. Ziehier een paar voorbeelden, wetend dat een kind zich voorstelt dat een letter overeenkomt met een klank en vice versa. ‘A voor Ânel', zoals ik al zei, maar ook, verderop, voor ‘Aigle’ en voor ‘Autruche’: drie 'A's respectievelijk uitgesproken als 'A', 'È' en 'O'... Is de 'C' in 'Canard' (uitgesproken als ‘Kangourou’) niet hetzelfde als die in ‘Cygne’ of ‘Chat’? Natuurlijk niet! En de G in 'Grenouille', klinkt het als die van 'Girafe'? Ook niet. Laten we hopen dat de leraren aan hun leerlingen goed duidelijk gemaakt hebben dat deze klanken alleen de namen van de letters zijn en niet hoe je ze moet uitspreken. In het Frans lees je geen afzonderlijke letters, maar lettercombinaties, zoals in 'EN', 'ON', 'IN', enzovoort. Anders zou niemand het woord O-I-S-E-A-U, un oiseau, een vogel, kunnen uitspreken. Maar dit boek is generaties lang gebruikt en mijn lieve Marie-Thérèse leest wel veel, dankzij - of ondanks - het boek. Nog één woord: kijk goed naar Georgie, de kinderheld van dit boek. Let op de naam, kijk naar het gezicht, de kleren, het speelgoed. Is het een jongen of een meisje? Weet u het niet zeker? Om het te ontdekken, lees dan de korte tekst 'L'écriteau' (Het bord) en u zult zien dat de jongeman al op zo'n jonge leeftijd vriendinnetjes heeft die even onwetend als bewonderend zijn... Een goed begin, maar is het echt verrassend in een land waar elk jongetje profiteert van het kundige onderwijs van een ‘maitresse’... door de staat betaald?