4 mai, jour du souvenir / 4 mei, herdenkingsdag

NEDERLANDS ONDERAAN

Aujourd’hui, c’est le 4 mai, jour du souvenir des victimes de la barbarie nazie. Sans vraiment y songer, je me suis replongé, il y a une grosse semaine, dans ‘Le rapport de Brodeck’, roman de Philippe Claudel relatant avec une limpide sincérité le vécu d’un rescapé des camps de concentration, Brodeck, devenu obscur fonctionnaire de village et témoin malgré lui d’un crime viscéral et collectif sur un autre étrange étranger, l’Anderer. Claudel est un auteur enraciné dans sa Lorraine natale, région si marquée, avec l’Alsace, par les trois conflits de 1870, 1914-18 et 1939-45; morceau de terre sans cesse balloté, déchiré entre deux pays, comme un morceau de viande que se disputent des loups. Son Brodeck semble porter à lui tout seul la fragile conscience humaine et nous semble bien faible face à la haine qui coup sur coup balaie son existence comme fétu de paille. Mais sa lucidité, son amour pour les siens, sa révolte intérieure le rendent comme par miracle immune au désir de vengeance, qui, dit-on, est l’unique force du Diable. Brodeck survit à tout, et porte l’espoir. L’espoir et le souvenir. Pour moi, Français, ce souvenir résonne particulièrement dans une chanson de Jean Tanenbaum, dit Jean Ferrat, que je voudrais partager avec vous: ‘Nuit et brouillard’.  Son père, Juif ukrainien, est arrivé en France en 1905. Joailler de son métier, il s’est engagé comme volontaire dans l’armée française pendant les deux guerres mondiales, pour remercier le pays qui l’avait accueilli. Naturalisé, marié à une Française, il s’est cru en sécurité dans la France de Pétain et a refusé de fuir après la victoire des armées hitlériennes. Mal lui en a pris: le gouvernement de Vichy l’a marqué de l’étoile jaune et envoyé à Auschwitz, où il fut exterminé. Jean avait 13 ans. Son cri du cœur, au début des années ’60, fut tout d’abord étouffé pas la censure, interdit de radio, car l’époque était à la réconciliation… Mais le public l’entendit malgré tout, et le plébiscita; c’est aujourd’hui un précieux vecteur de mémoire. N’oublions pas.

Le rapport de Brodeck: https://www.bol.com/nl/p/le-rapport-de-brodeck/1001004008902839/?Re...

Het verslag van Brodeck: https://www.bol.com/nl/p/het-verslag-van-brodeck/1001004010595059/?...

Nuit et brouillard (texte et traduction): www.talenvoortalent.nl/nuitetbrouillard.pdf

Son: https://www.youtube.com/watch?v=3k8VsijdTwo

NL/ Vandaag is het 4 mei, herdenkingsdag voor de slachtoffers van de nazi-verschikkingen. Zonder er daarvan bewust te zijn, ben ik ruim een week geleden opnieuw 'Le rapport de Brodeck' gaan lezen, een roman van Philippe Claudel; het vertelt met kristalheldere oprechtheid over de ervaring van een overlevende van de concentratiekampen, Brodeck, daarna een bescheiden dorpsbeambte geworden, die ongewild getuige wordt van een viscerale en collectieve moord tegen op een andere vreemde vreemdeling, de Anderer. Claudel is als schrijver geworteld in zijn geboortestreek Lotharingen, een regio die zo gemarkeerd werd door de drie conflicten van 1870, 1914-18 en 1939-45; een stuk land dat voortdurend tussen twee landen heen en weer wordt geslingerd, als een stuk vlees waar wolven om vechten. Zijn Brodeck lijkt moederalleen het fragiele menselijke geweten te dragen en lijkt erg zwak te staan tegenover de haat die zijn bestaan als een strohalm keer op keer wegveegt. Maar zijn helderheid, zijn liefde voor zijn gezinnetje, zijn innerlijke opstand maken hem immuun voor het verlangen naar wraak, dat, zo wordt gezegd, de enige kracht van de duivel is. Brodeck overleeft alles, en draagt hoop. Hoop en herinnering. Voor mij, als Fransman, weerklinkt deze herinnering vooral in een Chanson van Jean Tanenbaum, bekend als Jean Ferrat, dat ik met jullie graag deel: ‘Nuit et brouillard’.  Zijn vader, een Oekraïense jood, kwam in 1905 in Frankrijk aan. Juwelier van zijn vak heeft hij zich tijdens de twee wereldoorlogen vrijwillig aangemeld bij het Franse leger om het land dat hem had verwelkomd, te bedanken. Genaturaliseerd, getrouwd met een Française, dacht hij veilig te zijn in het Frankrijk van Pétain en weigerde te vluchten na de overwinning van de Hitlerlegers. Het ging hem niet goed af: de regering van Vichy liet hem met de gele ster dragen en stuurde hem naar Auschwitz, waar hij uitgemoord werd. Jean was 13 jaar oud. Zijn hartschreeuw, aan het begin van de jaren zestig, werd in de eerste plaats door de censuur verboden en van de radio verbannen, omdat het tijd was voor de verzoening... Maar het publiek hoorde het ondanks, en eiste het te mogen horen; vandaag de dag is het een kostbaar drager van het nationale geheugen. Laten we het niet vergeten.

Le rapport de Brodeck: https://www.bol.com/nl/p/le-rapport-de-brodeck/1001004008902839/?Referrer=ADVNLGOO002008O-G-66426245679-S-463466427314-1001004008902839&gclid=EAIaIQobChMIu-HbnuD64QIVUOR3Ch2LIAiaEAYYAiABEgLLOvD_BwE

Het verslag van Brodeck: https://www.bol.com/nl/p/het-verslag-van-brodeck/1001004010595059/?...

Nuit et brouillard (tekst en vertaling): www.talenvoortalent.nl/nuitetbrouillard.pdf

Geluid: https://www.youtube.com/watch?v=3k8VsijdTwo