Door de ambassade werd ik verzocht om de wekelijkse updates van onze ambassadeur in Frankrijk; Jan Versteeg, onder uw aandacht te brengen. Aan dat verzoek kom ik graag tegemoet, de verslagen van onze ambassadeur zijn informatief voor Nederlanders in Frankrijk en prettig leesbaar. 

Raden?

Ik neem aan dat u mijn stukjes niet leest voor de weersverwachting. De laatste keer dat ik iets over het weer in het komende weekend zei, zat ik er in ieder geval spectaculair naast. Veiliger is om iets te zeggen over het weer dat we gehad hebben. En dat was prima. Het zonnige weer, de lentegeuren en de opbloeiende natuur leidden deze week in Parijs tot veel blije gezichten en volle terrassen. Zelf heb ik er maar beperkt gebruik van kunnen maken (maar dat halen we nog wel in), want voor mij stond deze week in het teken van de Europese Raad van regeringsleiders, die donderdag en vrijdag plaatsvond in Brussel. Als ambassade in een belangrijke Europese hoofdstad piekt ons politieke werk vaak in de aanloop naar zo’n bijeenkomst.

Op het gevaar af u iets te vertellen dat u allang weet, een kleine uitleg over de Europese Raad. Terwijl veel mensen vaak doen alsof ‘de EU’ of ‘Brussel’ van alles lukraak beslist, zijn het in werkelijkheid de Europese landen, dus de nationale regeringen, die de grote EU-beslissingen nemen. Omdat er ook iemand op de samenhang moet letten, is er de Europese Commissie (nu onder leiding van Ursula von der Leyen) die wetsvoorstellen maakt en naar de uitvoering kijkt. De EU-landen vergaderen op allerlei niveaus: er zijn ambtelijke werkgroepen, er is de vergadering van de 27 ambassadeurs (‘Coreper’) en er is de ‘Raad van de Europese Unie’, kortweg ‘de Raad’ genoemd. Die Raad wordt bemand door ministers uit alle 27 landen, en afhankelijk van het onderwerp heb je dan een ‘Raad Landbouw’, een ‘Raad Buitenlandse Zaken’, een ‘Raad Economie en Financiën’, enzovoorts. Over de meeste onderwerpen stelt de Raad uiteindelijk de Europese wetgeving vast, meestal samen met het Europees Parlement (705 leden, u kunt ze rechtstreeks kiezen op 6 juni a.s. in Nederland en op 9 juni in Frankrijk). Maar dan gaat het nog steeds niet over de ‘Europese Raad’ die ik in de eerste alinea noemde.

De Europese Raad is iets anders. Het is de bijeenkomst van staatshoofden (d.w.z. de presidenten van de paar landen die hun president deze rol gegeven hebben, zoals Frankrijk) en regeringsleiders (de ministers-president van het merendeel van de andere landen). In het begin van de Europese samenwerking had die Europese Raad een beperkte rol: hij kwam enkele keren per jaar bijeen en zette vooral de grote lijnen uit, terwijl de echte besluitvorming door de ministers (‘de Raad’) gebeurde. Dat was onder meer op aandringen van Nederland zo geregeld, omdat bij ons de premier van oudsher beperkte macht heeft. In de loop der jaren heeft de Europese Raad (de chefs, dus) een steeds zwaardere rol gekregen en komt hij ook steeds vaker bijeen. En uit zo’n Europese Raad komen vaak allerlei opdrachten voor de ministers (de ‘Raad’) en/of de Commissie voort. Kort door de bocht: de landen hebben het in de EU voor het zeggen, wetgeving wordt door de Raad (van ministers) vastgesteld, steeds vaker is het de Europese Raad (de premiers en enkele presidenten) die aanwijzingen geeft of knopen doorhakt.

(Voor de fijnproevers: er is ook nog een Raad van Europa. Maar dat is een heel andere instelling, die niets met de EU te maken heeft, gevestigd in Straatsburg, waaraan 46 landen meedoen en die vooral over mensenrechten gaat).

Terug naar de Europese Raad van deze week. Onze rol is om Den Haag goed voor te bereiden op de Franse standpunten in die raad, zodat onze premier weet waar hij dezelfde standpunten heeft als president Macron, en waar de verschillen zitten. Bij een onderhandeling is dit van cruciaal belang: waar liggen bij de andere partij de belangen en de pijnpunten, en wat is er voor nodig om hem in onze richting te bewegen? De weken in aanloop naar de Europese Raad zorgen we ervoor dat we zoveel mogelijk weten wat de Franse regering van plan is – en onze collega’s op andere Europese ambassades doen dat natuurlijk ook.

Op de agenda van deze Europese Raad stond onder meer de uitbreiding van de EU, de situatie in Gaza en verdere steun aan Oekraïne. Bij de oorlog van Israël met Hamas vindt de EU dat het hoognodig is dat er een humanitaire pauze komt die uiteindelijk leidt tot een staakt-het-vuren, om de situatie in Gaza niet nog verder te laten verslechteren. Ook willen we dat Israël de voorgenomen aanval op de stad Rafah afblaast. Als we als Europa met één stem spreken, weegt onze stem een stuk zwaarder.

Ook werd er gesproken over hoe we Oekraïne nog beter kunnen helpen zichzelf te verdedigen; de vraag is of daar nog slimme manieren voor te bedenken zijn. Wat nu bijvoorbeeld op tafel ligt, is het voorstel om de rente die wordt verdiend op (door sancties) bevroren Russische banktegoeden op Westerse banken in beslag te nemen en die aan Oekraïne te geven.

Voor de langere termijn ligt de vraag op tafel hoe we als Europese landen onze defensie versterken en hoe we dat gaan financieren, wetende dat we meer dan in het verleden onze eigen broek op moeten houden.
Ook is er gesproken over de toetreding van Bosnië-Herzegovina tot de Europese Unie. Een ingewikkelde kwestie. Aan de ene kant ziet iedereen in dat het belangrijk is dat Bosnië stabiel is en niet bijvoorbeeld in de armen van Rusland gedreven wordt. Aan de andere kant gelden er natuurlijk eisen voor het lidmaatschap van de Europese Unie, en heeft Bosnië nog heel veel werk te verrichten voordat het daaraan voldoet. Het besluit om de besprekingen te beginnen moet nadrukkelijk in dat licht gezien worden.

Bent u benieuwd hoe de conclusies van zo’n Europese Raad eruit zien? Het is allemaal direct op internet na te lezen: euco-conclusions-2122032024.pdf (europa.eu).

Ik hoop dat u me vergeeft dat ik hier even in detail ging, ik loop hier redelijk warm voor. Dat is waarschijnlijk omdat ik de helft van mijn werkende leven met EU-werk bezig ben geweest, onder andere als de rechterhand van oud-premier Balkenende als hij naar de Europese Raad ging.

Verder mocht ik deze week optreden als gastheer voor een ontbijt over kritieke grondstoffen, of zoals ze in ons wereldje vaak worden genoemd: Critical Raw Materials. Wat zijn kritieke grondstoffen? Om het eenvoudig uit te leggen, zijn het grondstoffen die essentieel zijn voor het maken van hoogwaardige producten, denk bijvoorbeeld aan de batterijen in onze auto’s en mobiele telefoons. Na COVID en de Russische inval in Oekraïne besefte Europa dat we voor die grondstoffen veel te sterk afhankelijk zijn van andere landen. Daarom is besloten dat we die grondstoffen ook zelf willen produceren. We willen onafhankelijk blijven.

Zowel Frankrijk als Nederland wil daar in Europees verband een voortrekkersrol in spelen. Deze week organiseerde economisch medewerker Christophe Mina een bijeenkomst, met hoofdrolspelers op dit gebied uit het bedrijfsleven en de overheid in beide landen. In deze onzekere tijden worden bedrijfsleven en overheid zich steeds sterker bewust dat we elkaar nodig hebben.

Kortom, veel geopolitiek deze week. Daarom is het ook fijn om te melden dat de ambassade gastheer was bij een culturele uitwisseling tussen een Nederlands en een Frans museum. Het gaat om de samenwerking tussen H’ART – het voormalige Hermitagemuseum in Amsterdam, en het Centre Pompidou. De Hermitage verbrak na de Russische inval in Oekraïne zijn banden met de Hermitage in Sint-Petersburg, en nu maakt het museum een doorstart zonder Russische steun.

Dat is goed nieuws voor de Frans-Nederlandse culturele uitwisseling, want het Centre Pompidou in Parijs zal worden gerenoveerd, en moet daardoor een deel van de collectie elders onderbrengen. In juni wordt daarom een Kandinsky-tentoonstelling georganiseerd in H’ART. Die tentoonstelling klinkt veelbelovend, want het Centre Pompidou heeft een indrukwekkende collectie Kandinsky’s – die aan het museum werden nagelaten door de weduwe van de kunstenaar. En het verhaal van Kandinsky is ook weer bijzonder. Hij begon tamelijk figuratief (zie zijn schilderij van de haven van Odessa (1898) en ‘de zon van Rotterdam’ (1904) uit de collectie van het Centre Pompidou). Later was hij een van de grondleggers van de abstracte schilderkunst. Toen Lenin een paar jaar later de abstracte kunst verbood, was hij gedwongen in Duitsland te blijven. Vervolgens voegde hij zich bij de Bauhausbeweging in het Duitse Weimar (waar even een spectaculaire opleving van de kunsten was, die vervolgens door de nazi’s de kop ingedrukt werd), waarna Kandinsky in Frankrijk de vrijheid opzocht, daar de Duitse bezetting meemaakte en in december 1944 overleed.

Na de Kandinsky-tentoonstelling volgen er nog twee: een van Brancusi, en een van Leger. Dus voor degenen onder u die in Nederland wonen: Parijs komt naar u toe. En dat zelfs hierbij de geopolitiek een rol speelde is toeval. Ik wens u een prettig weekend,

Jan Versteeg