Alsmaar hoger

Dit jaar vieren ze in Parijs de honderdste sterfdag van Alexandre Gustave Boenickhausen. De naam zegt je waarschijnlijk niets. Toch was deze man de ingenieur achter meer dan honderd metalen bouwwerken in de negentiende eeuw waaronder vele bruggen en viaducten over de hele wereld; Spanje, Roemenië, Frankrijk, Portugal, Egypte, Latijns Amerika. Hij ontwierp het West station in Pest, de metalen frames van de Bon Marché, Palais de Galliera en de Crédit Lyonnais te Parijs en het stalen geraamte van het Vrijheidsbeeld en was de man achter het meest iconische symbool van de wereld en van de Franse hoofdstad. Gaat er inmiddels een lampje branden? Ik heb het over Gustave Eiffel.

Gustave Eiffel gefotografeerd door Nadar in 1888

Gustave Eiffel werd geboren tijdens het begin van de industriële revolutie, op 15 december 1832 in Dijon als de zoon van François Alexandre Boenickhausen en Catherine Mélanie Moneuse. Zijn moeder had een lucratief bedrijfje, de kolenhandel waar ook zijn vader in werkzaam was. Gustave werd niet geboren als Gustave Eiffel, maar als Alexandre Gustave Boenickhausen. Toch was de naam Eiffel al in gebruik. De familie van vaderskant gebruikte de naam al jaren, als verwijzing naar de Eifelbergen in Duitsland, waar de familie oorspronkelijk vandaan kwam. Formeel werd Gustave ingeschreven als Alexandre Gustave Boenickhausen dit Eiffel, vrij vertaald:  ‘Alexandre Gustave Boenickhausen bekend als Eiffel’. Pas in 1880 liet Gustave de naam Boenickhausen formeel vallen en werd hij officieel ingeschreven als Gustave Eiffel.

Gustave bleek al snel een slimme jongen te zijn.  Hij studeerde in Parijs aan de École Centrale des Arts et Manufactures, met als hoofdvak scheikunde, waarin hij op 23 jarige leeftijd afstudeert. Door zijn werk bij onder andere de Compagnie des Chemins de Fer de l'Ouest en de Compagnie Belge de Matériels de Chemin de Fer, doet hij ervaring op in het bouwen van bruggen, stations en metalen skeletbouw. Eiffel blijkt niet alleen een briljant ingenieur te zijn, maar ook iemand met een uitgesproken gevoel voor commercie. In 1884 wordt er al gewerkt aan plannen voor een groots monument voor de wereldtentoonstelling van 1889, dat het eeuwfeest van de Franse revolutie van 1789 moet markeren. Eiffel was in die tijd eigenaar van Eiffel en Cie, en was een van de weinigen die het principe van het bouwen van stalen constructies onder de knie had. Het waren de twee hoofdingenieurs van Eiffel en Cie; Maurice Kœchlin en Emile Nouguier, die op 6 juni 1884 met een stoutmoedig plan kwamen voor de bouw van een metalen toren van 300 meter, gelijk aan het symbolische getal van duizend voet. 

Op 18 september 1884 kwam het patent nr. 164364 op naam te staan van Eiffel, Kœchlin en Nouguier, bij het Institut National de Propriété Industrielle. De inmiddels beroemdste ingenieur ter wereld bleek ook een vooruitziend zakenman te zijn. In ruil voor een procent van de totale bouwkosten kocht Eiffel het exclusieve eigendomsrecht van het patent van zijn twee hoofdingenieurs in 1886. In januari 1887 tekende Eiffel een overeenkomst met de Franse overheid, waardoor hij een vergunning kreeg om gedurende twintig jaar de toren onder eigen naam te exploiteren, plus een subsidie van 1,5 miljoen Franse Franc. De overige gelden voor de 7,8 miljoen Franse franc, die benodigd waren voor de bouw van de toren, betaalde hij voor de helft uit eigen vermogen en de andere helft werd geleend bij drie banken.

Een Parijs reisgids 'Paris Diamant' uit 1887 (in mijn bezit) uitgegeven door Guides Joanne Hachette et Cie zonder de Eiffeltoren

Op 14 februari 1887 wordt een open brief gepubliceerd in de Franse krant Le Temps: "Wij, schrijvers, schilders, beeldhouwers, architecten, liefhebbers van de schoonheid onze stad Parijs, protesteren met al onze kracht, uit naam van de miskende Franse smaak en uit naam van de Franse kunst en geschiedenis, tegen de  bouw in het hart van onze hoofdstad van deze nutteloze en monsterlijke Eiffeltoren, een aantasting van onze goede smaak en nu reeds omgedoopt tot Toren van Babel. Was getekend Guy de Maupassant, Sully Prudhomme, De Graaf van Lisle, Paul Verlaine, en Alexandre Dumas. 

Enkele dagen later, op 28 januari 1887, ging de eerste schop de grond in. Het duurde slechts zes maanden om de funderingen te bouwen en 21 maanden, om de geprefabriceerde metalen delen op zijn plaats te brengen. De fabriek van Eiffel in Levallois Perret fabriceerde onder leiding van 40 ingenieurs en tekenaars de 18.038 metalen onderdelen waaruit de toren bestond. Het metaal werd geleverd door de ijzerfabriek van Dupont et Fould uit Pompey in de provincie Meurthe et Moselle. Alle metalen onderdelen, 18.038 stuks in totaal, werden op de tiende millimeter nauwkeurig voor-geponst met klinknagelgaten, zodat ze op locatie aan elkaar konden worden bevestigd met klinknagels, eveneens uit eigen fabriek.

De Eiffeltoren tijdens de belle epoque

2,5 Miljoen klinknagels waren nodig voor de bouw van de Eiffeltoren. Alleen al voor het monteren van de klinknagels was een team van vier man nodig. Een om ze roodgloeiend te verhitten, twee om ze bij de voorgevormde kop in de gaten te plaatsen en te houden en de vierde om de klinknagel aan de achterzijde plat te slaan. Als de verhitte klinknagels afkoelden krompen ze en trokken zo de onderdelen strak tegen elkaar. De eerste verdieping werd bereikt op 7 december 1887, de tweede op 15 augustus 1888 en de toren werd voltooid op 31 maart 1889. Tijdens de wereldtentoonstelling van 1889 werd de toren bezocht door 2 miljoen mensen en de kosten van de bouw werden al tijdens de tentoonstelling zelf terugverdiend. Eiffel, toen 57 jaar was op slag multi-miljonair. Om te voorkomen dat de Eiffeltoren zou worden afgebroken in 1910, wanneer zijn huurovereenkomst afliep, begon Eiffel met allerlei natuurkundige experimenten. De toren fungeerde al als meteorologisch waarnemingsstation en werd 10 jaar later gebruikt voor militaire toepassingen op het gebied van draadloze telegrafie. Met de installatie van een permanent radiostation in 1906 werd het voortbestaan van de toren bezegeld. Op 1 januari 1910 werd de huurovereenkomst met Eiffel verlengd met 66 jaar. De dichter Guy de Maupassant vond het gezicht op de Eiffeltoren zo erg dat hij altijd in het Restaurant Jules Verne op de tweede verdieping at. “De enige plek in de stad waar hij het ding niet hoefde te zien”.

 Gustave Eiffel zoals afgebeeld in diverse Franse dagbladen uit die tijd

Maar het was niet allemaal rozengeur en maneschijn. In 1892 wordt Eiffel  hard geraakt door een enorm schandaal. De Franse maatschappij, verantwoordelijk voor de bouw van het Panamakanaal, waarvan Ferdinand de Lesseps de aanstichter was en waarvoor Eiffel de sluizen zou bouwen, werd aangeklaagd vanwege steekpenningen aan 510 parlementsleden, waaronder zes ministers, die voor de pers een op handen zijnde faillissement zouden verbergen, wat kort daarna ook plaatsvindt. Ongeveer 800.000 Fransen, onder wie 15.000 alleenstaande vrouwen. kleine beleggers verliezen hun inzet, ongeveer 1,8 miljard goudfranken. Het schandaal is enorm. Hoewel Eiffel niet verantwoordelijk kon worden gehouden, werd ook hij vervolgd en veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf en een boete van 20.000 frank. Hij werd uiteindelijk vrijgesproken en het vonnis vernietigd, maar zijn reputatie zou permanent aangetast blijven.

De Eiffeltoren tijdens de nachtelijke uren - Foto Bob Franke

Na het Panama debacle bleef Eiffel zich tot aan zijn dood bezighouden met aerodynamica. Hij bouwde in 1909 bijvoorbeeld een windtunnel waar luchtvaartpioniers als de gebroeders Wright en Louis Blériot dankbaar gebruik van maakten voor hun onderzoek naar luchtvaarttechnieken. Het onderzoekslab dat hij in 1912 in Parijs bouwde aan de rue Boileau,  wordt tot op de dag van vandaag nog steeds gebruikt voor aerodynamisch onderzoek. Hij wordt door sommigen nog steeds beschouwd als de grondlegger voor de luchtvaartstudie.

Eiffel stierf op 27 december 1923 op 91-jarige leeftijd, als gevolg van een hersenbloeding, in zijn Parijse woning. Hij was toen al weduwnaar (zijn echtgenote Marie Gaudelet overleed in 1877). Eiffel had vijf kinderen, drie meisjes en twee jongens. 100 jaar na zijn dood ligt hij nog steeds begraven in een zeer traditioneel familiegraf op de begraafplaats van Levallois-Perret in Hauts-de-Seine. Zijn nakomelingen hebben onlangs een verzoek ingediend bij het Elysée voor ‘pantheonisatie’. Het bijzetten van Gustave Eiffel in hèt mausoleum voor beroemde Fransen; het Pantheon.

( Bron: La Tour de trois cents Mètres par Gustave Eiffel, 1900)

Indrukwekkende beelden tijdens zonsondergang - Foto Bob Franke

Ook na zijn dood op 27 december 1923 blijft de Eiffeltoren een absolute 'money maker'. Niet alleen vanwege de meer dan 6 miljoen bezoekers per jaar. Sinds 1889 hebben al 300 miljoen mensen de Eiffeltoren bezocht. Ruim een op de vier toeristen brengt een bezoek aan de Eiffeltoren en het Ĩle de France trekt jaarlijks zo'n 44 miljoen toeristen (Bron: Mairie de Paris 2022) Een andere bron van inkomsten komt uit een heel andere onverwachte hoek. Namelijk het schroot dat vrijkomt bij de noodzakelijke restauraties van de 123 jaar roestige oude 'ijzeren dame'. Dit ondanks het feit dat de toren elke zeven jaar wordt geschilderd.

'Hommage à Eiffel'  door César Baldaccini (1989) gemaakt van schroot van de Eiffeltoren

Zo werd in 1983 de beroemde spiraalvormige trap ontmanteld. Die liep van de tweede naar de derde etage waar Eiffel's privéappartement was gevestigd. De trap werd voor het eerst beklommen door Gustave Eiffel, op 31 maart 1889, de dag van de inauguratie van de toren, voor het hijsen van de Franse vlag op 300 meter hoogte. De trap werd onderverdeeld in 24 stukken en werden op veilingen verkocht voor prijzen tussen de € 80.000 en € 552 750. Delen van de trap zijn aangekocht door de Parijse voorstad Nogent sur Marne, Musee d'Orsay en Musée de la Villette te Parijs en het Museum van de geschiedenis van de spoorwegen in Janville-Nancy. Maar ook het Nederlandse ICT bedrijf Eiffel heeft sinds 2007 een deel van de beroemde trap in zijn bezit. "Deze trap staat symbool voor het feit dat wij ons bedrijf naar nog grotere hoogtes willen brengen", aldus de directeur Erik Kurvers.

 Ook ik ben de trotse bezitter van een originele klinknagel vervangen op 20-03-2012

Cijfers om te onthouden

• 6,2 miljoen bezoekers (2022)
• Omzet 100 miljoen (2022)
• Huidige hoogte 330 meter
• Zonder antenne 312 meter
• Totale breedte op de grond 125 meter
• Breedte van één voet/pijler 25 meter
• 4 pijlers
• 72 namen van geleerden op de vier gevels
• 1^e verdieping 57 meter, 4415 m ²
• 2^e verdieping 116 meter, 1430 m²
• 3^e verdieping 276 meter, 250 m²
• 5 liften
• Traptreden 1665
• Gewicht stalen frame 7.300 ton
• Totale gewicht 10.100 ton
• Aantal gebruikt klinknagels 2.500.000
• Aantal ijzeren stukken 18.038
• 19 keer geverfd in 130 jaar
• Nummer 20 gestart in 2018
• Duur verfbeurt 3 jaar
• 60 ton verf per verfbeurt
• 120 antennes
• 336 lichtprojectoren
• 000 flitslampen
• Vuurtoren 4 projectoren, 2 lichtstralen, bereik 80 kilometer
• Liftkaart naar de top € 28,30
• Liftkaart naar 2^e verdieping € 18,10
• Te voet naar 2^e verdieping € 11,30
• Te voet naar 2^e verdieping + lift naar 3^e verdieping € 21,50
• Prijsniveau voorjaar 2023

Nederlands tintje

Op zijn visitekaartje staat; Chef du service Exploitation – Head of Operations. Bijna 24 jaar is voormalig Eindhovenaar Bob Franke een van de ‘bazen’ op de Eiffeltoren. Ging na zijn opleiding als sportinstructeur naar het buitenland. Verdiende zijn sporen bij Club Med en later als attractiemanager in Euro Disney. Hij kwam daar terecht in 1991, een jaar voordat het park zijn deuren opende. Hij is inmiddels de langstzittende leidinggevende van de Eiffeltoren en de enige ‘buitenlander’ in het Management team. In 2020 geëerd met de ‘Médaille d’Honneur du Travail Vermeil’ voor 30 jaar lang geleverde diensten in uitvoering bij een Franse werkgever.

De Chef du service Exploitation Tour Eiffel, Eindhovenaar Bob Franke - Photo credits Nathalie Rouis

Ik ontmoette hem op een van de Koningsdagrecepties in de residentie van onze Ambassadeur in Frankrijk. We mogen toch best trots zijn op dit Nederlandse tintje bij een bijzonder Frans bedrijf, waar alles wat er gebeurt wereldwijd met argusogen wordt gevolgd. Hopelijk krijg ik nog eens de kans om hem persoonlijk te interviewen voor mijn blog.

Rust roest

Eigenlijk zou de Eiffeltoren, ‘La Dame de Fer’, maar 20 jaar blijven staan, maar inmiddels staat dit icoon al 134 jaar te pronken aan de voet van de Seine. Vorig jaar schreef Eveline Bijlsma, correspondente in Frankrijk een alarmerend bericht over de toren die wordt aangevreten door roest ondanks de vele verfbeurten. In 2016 verscheen een expertise van het Franse bureau Expiris: de verflagen schilferen, barsten en er is sprake van blaasvorming. Ook wordt over de hele toren roest aangetroffen.

De barsten in de vele verflagen vormen een serieuze kans op roestvorming

De Société d’Exploitation de la Tour Eiffel (Sete) kiest in 2018 voor opnieuw een verfbeurt, maar dat is niet meer dan een cosmetische actie, zodat de hoofdstedelijke trots er tijdens de Olympische spelen van 2024 er weer tiptop uitziet. Maar eigenlijk moet 30% van alle verflagen worden afgebikt en vervolgens worden vernieuwd. Maar het gevaar is groot dat de zoveelste verflaag weer gaat trekken en uiteindelijk voor nog meer barsten zorgt met roest als gevolg door indringend vocht. Ingenieur Eiffel schreef het al in zijn boek ‘De toren van 300 meter’, “Voor het behoud van een metalen bouwwerk is de verf het belangrijkst, en het onderhoud daarvan de enige garantie van zijn voortbestaan”. Inmiddels is het een publiek geheim; de IJzeren Dame moet een flinke tijd dicht om de corrosie aan te pakken, maar met de Olympische spelen in zicht is dit ondenkbaar. De ‘IJzeren Dame’ krijgt nu een geelbruine kleur in drie tinten; donker bij de voet, het lichtst bij de top, zodat de toren van een afstand gezien een uniforme kleur heeft. De klus gaat zo’n drie jaar duren omdat zo’n 250.000 m² met de hand geschilderd moet worden.

Schilders aan het werk - Foto Bob Franke

100^e sterfdag van Gustave Eiffel

Op 27 december 1923 overleed Gustave Eiffel in Parijs. Ter gelegenheid van zijn honderdste sterfdag en als eerbetoon aan deze buitengewone ingenieur, ondernemer en groot wetenschapper staat het jaar 2023 in het teken van de man en zijn iconische creaties. Voor de honderdste verjaardag bundelen veel spelers waaronder de Eiffeltoren, de vereniging van Afstammelingen van Gustave Eiffel (ADGE) en de Franse Post, hun krachten om zijn nalatenschap te eren. Op 27 maart aanstaande geeft La Poste een prachtig postzegelblok uit met de beeltenis van Eiffel. De postzegel is ontworpen door de kunstenares Sarah Lazarevic.

 De jubileumzegel ter ere van de 100ste sterfdag van Gustave Eiffel

‘Eiffel steeds hoger’

Op initiatief van de ‘Association de Descendants de Gustave Eiffel’ (ADGE) en met het label van de UNESCO, zal op het voorplein van de Eiffeltoren gedurende de gehele zomer een gratis tentoonstelling – ‘Eiffel steeds hoger’ - te zien zijn over de harde strijd die Gustave Eiffel moest voeren om zijn project uitgevoerd te krijgen, evenals de ongelofelijke technische en esthetische uitdagingen die hij moest aangaan. De tentoonstelling vol met 360º ervaringen is te volgen op je smartphone na het scannen van een QR-code waar je als het ware persoonlijk wordt rondgeleid door Monsieur Eiffel zelf.

Eind 2023 volgt een nog ongekende samenwerking met de Eiffeltoren en de Franse deejay Michael Canitrot waar de ritmische tonen van zijn muziek worden gekoppeld aan de verlichting van de Eiffeltoren. De 133 jarige IJzeren Dame die swingt op de tonen van moderne muziek.

Filmposter en beeld uit de film 'Eiffel' uit 2021 - Foto Pathé

Film

Op 28 oktober 2021 ging hij in Nederland in première, de film EIFFEL, over de bouw van de Eiffeltoren. Het heeft als het ware tot 2020 / 2021 geduurd alvorens de Fransen effectief een internationale film maakten over de bouw en de romantiek achter de Eiffeltoren. De recensies waren echter niet lovend te noemen.

Een historisch gegeven waar een romance aan de haren wordt bijgesleept met als gevolg een hoop middelmatigheid – Je voelt gewoon aan alles dat de makers van deze film naarstig op zoek zijn geweest naar een lekker commercieel kader om dit verhaal te vatten – Wie zin heeft in drakerige romantiek zit helemaal goed bij deze zwierige reclamespot voor de Franse hoofdstad – Een muffe cocktail met schaamteloos kitscherige liefdes-beslommeringen – Een gemiste kans, deze uit de lucht gegrepen keukenmeidenroman – Wat een zoete romantische komedie – Een gemiste kans want met de allure van de stad van de liefde moet je het toch beter doen. Tony French Meller verzint banale romantiek als inspiratie voor de Eiffeltoren.

Eiffel was niet echt een slechte film, alleen volgt de film net iets te veel het romantische spoor. De romantische ader neemt te veel ruimte in van een proces dat permanent verweven is tussen twee tijdperken met een overvloed aan flashbacks. Maar de beelden over het tot stand komen van hèt beroemdste fallussymbool van Frankrijk zijn episch te noemen. Met behulp van de nodige CGI, Computer Generated Imagery worden de verschillende stadia van het bouwproces van de toren schitterend in beeld gebracht.

‘Le Shack’, een cultureel centrum gelegen in de impasse Sandrié, de tip voor lunch of diner

In de film zie je dat Eiffel aan de slag gaat in zijn kantoor waar hij de nodige verbeteringen aanbrengt aan het oorspronkelijke ontwerp van Maurice Koechlin en Émile Nouguier. Deze scenes zijn opgenomen in ‘Le Shack’, een cultureel centrum gelegen in de impasse Sandrié tussen de rue Scribe en de square de l’Opera-Louis Jouvet, in het 9e arrondissement. Het gebouw zelf, dat in 1892 werd gebouwd, is een ontwerp van niemand minder dan Gustave Eiffel, toen het in opdracht van Henri Fèvre werd gebouwd om de uitgeverij van Calmann-Lévy te huisvesten. Er is zelfs een wenteltrap die liefkozend 'Eiffeltrap' wordt genoemd vanwege zijn smalle toegang en laag plafond. Gustave Eiffel was namelijk zelf maar  164 cm groot.

Hou dit adres in het achterhoofd als je op zoek bent naar een lunch of dineradres vlak bij de Opéra Garnier en de grote warenhuizen.

Epiloog

Een holle kandelaar, een trap naar de eeuwigheid, de toren van Babel of volière van de wereld: Hèt symbool van Parijs. In de 133 jaar van zijn bestaan verguisd en verheerlijkt. Parijzenaars begroeten overigens elk nieuw monumentaal werk in hun stad met een mengeling van afgrijzen, kritiek en ontsteltenis die een paar jaar duurt, waarna het een dierbaar nationaal symbool wordt. De Eiffeltoren is daarvan inmiddels een perfect voorbeeld. De toren is nu een onmisbaar onderdeel van de Parijse skyline. Middelpunt van ontelbare foto’s en schilderijen en de rode draad in even zo vele chansons. Het icoon van Parijs en het meest herkenbare gebouw van de wereld, zelfs voor mensen die de toren nog nooit in het echt hebben gezien.

"La dame de Fer' als onmisbaar onderdeel van de Parijse skyline