Het IK-tijdperk

Het begon natuurlijk allemaal op 24 mei 1995, in dat stadion in Wenen. Patrick Kluivert - negentien jaar oud - had in de 85e minuut Ajax op 1-0 gezet in de finale van de Champions League. Hij rende naar de zijlijn, wurmde ondertussen zijn armen uit zijn mouwen, draaide zijn shirt om, zodat zijn naam in het volle zicht kwam van publiek en camera’s. “Kijk mij, IK ben het. KLUIVERT!” In plaats van bescheiden te wijzen naar zijn teamgenoten die ervoor hadden gezorgd dat Ajax voor het laatst in haar geschiedenis de beste club van Europa werd.

Onzin natuurlijk. Het IK-tijdperk begon niet op die avond in Wenen. Patrick Kluivert was slechts de illustratie van iets dat al in de jaren zeventig was begonnen. Ik herinner mij het dubbeldikke kerstnummer over het IK-tijdperk van de Haagse Post van december 1979. Waarin werd beschreven hoe na de bevrijdende en activistische jaren zestig een nieuw menstype was opgestaan: een die zich vooral bezighield met zichzelf. De toegenomen welvaart in het de westerse wereld had een sterk individualisme op gang gebracht. Geen solidariteit meer met de achtergestelden, de kwetsbaren, met de gemeenschap, de ander, maar een focus op het eigen levenslot. We hadden de ander niet meer nodig.

Veertig jaar verder zijn we, en eerlijk gezegd is het er niet minder op geworden. Het IK-tijdperk heeft zich stevig doorontwikkeld. Aanvankelijk was het een kleine groep die zich op narcistische wijze overgaf aan de obsessie met zichzelf. Maar dat veranderde nadat in 1989 de Berlijnse Muur was gevallen. Volgens sommigen was ‘het einde van de geschiedenis’ ophanden: we konden onze zoektocht naar de beste manier om samen te leven staken. De winnaar was de vrije markt. De neoliberale jaren negentig die volgden maakten het individualisme mainstream.

Waarom schrijf ik dit allemaal? Een paar weken geleden reden we voor het eerst sinds lang weer eens terug naar Nederland. Door een combinatie van pensionering en lockdown waren we bijna twee jaar continu in ons huis op het platteland van Frankrijk gebleven. Dan vallen er bij terugkeer zaken op. Weinig mensen die zich aan de snelheidsregels houden, korte lontjes overal - op mijn eerste dag in Amsterdam kreeg ik de huid vol gescholden door iemand die dacht dat ik niet achter in de rij aansloot. Scheldende fietsers (“hou die kuthonden bij je!”). Nou ja, enzovoort.

Nee, ik wil het niet hebben over hoe gek het allemaal in Nederland is en hoe fijn in Frankrijk. De valkuil van emigranten. Nee, het gaat mij eerder om het verschil tussen het platteland en de grote stad. Het lijkt alsof er op het platteland nog iets over is van een collectief denken, een gemeenschapsgevoel. Narcisme is daar verder weg.

De pandemie vergroot de verschillen, zo lijkt het. In de grote stad geven mensen hun verworven vrijheden maar moeilijk op. Het is ook wel logisch. Mensen zijn gewend geraakt aan het idee dat alles kan. ’s Middags iets bestellen online, de volgende dag wordt het bij je thuisbezorgd (‘tussen 15.25 en 16.25 uur’). Als ik iets wil, dan krijg ik het. En wat ik wil, dat is het belangrijkste. In Amsterdam kan je een banaan bestellen als je daar opeens trek in hebt, en die wordt dan binnen tien minuten de trap op gedragen door een onderbetaalde Gorilla-bezorger.

Het recht op jezelf zijn staat voorop. Overal en altijd kunnen zijn wie je bent. En alles is je eigen keuze, alles moet passen bij jou. Je opleiding, je werk, je relatievorm, zelfs je gender is tegenwoordig een keuze. De wereld dient zich aan jou aan te passen, in plaats van andersom.

En wat als het leven opeens een beetje tegenzit? Als er hobbels op de weg komen? Als je vrijheid wordt ingeperkt, en je gedwongen wordt om aan de ander te denken? Een jonge Nederlander die de lockdown ontvluchtte en in Antwerpen ging shoppen: “Wij komen hier om te shoppen, bier te drinken, te eten. Ik doe niets fout. Als ik corona krijg, beland ik niet in het ziekenhuis en neem ik dus geen plek in. Ziek worden is dan mijn probleem, niet van iemand anders.” Als ik iets wil, dan krijg ik het. Hoe dan ook.

Over een maand keren we terug naar onze boerderij in de Haute-Vienne. Na lang beraad hebben we besloten om ons een tijd permanent in Frankrijk te vestigen en ons huis in Amsterdam op te geven. Ver weg van de grote, gestoorde wereld. Toch is het geen negatieve keuze. Het is de poëzie van het alledaagse die daar voor het oprapen ligt. Daar loop ik elke avond naar buiten, kijk sprakeloos naar de paarsrode lucht. Daar schuilt de schoonheid van het kleine.

Oké, ik geef toe, een nogal individualistische keuze.

Leo Pauw

Voor meer korte verhalen over ons leven in Frankrijk:www.leopauw.com.

Voor wie het leuk vindt: begin februari verschijnt mijn eerste roman, Riverside Drive, bij Uitgeverij Nobelman. Speelt zich voor een groot deel af op het platteland in Frankrijk.